تاراج کیفیت زعفران خراسان جنوبی

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز خراسان جنوبی، زعفران‌های معمولی و یا بی کیفیت سایر استان ها، این روز‌ها با نام زعفران قاینات خراسان جنوبی به فروش می‌رود و هر روز نام خوش این محصول جنوب خراسان را کمرنگ‌تر می‌کند.
هرچند از قدیم‌الایام زعفران را با نام خراسان می‌شناخته‌اند، اما اکنون همه استان‌ها از غرب تا شرق و از شمال تا جنوب، همه این محصول را می‌کارند و هر استان دم از کیفیت بالای زعفران خود می‌زند.
یک روز گرم مرداد با خواهرم که پای ثابت بیشتر سفرهایم هست برای تهیه گزارشم راهی شهرستان قاین قطب تولید زعفران خراسان جنوبی شدم، جایی که باکیفیت‌ترین زعفران جهان در آن کشت می‌شود جایی که این روز‌ها کشاورزان آن در حال آماده کردن زمین‌های کشاورزی خود برای کشت‌های جدید زعفران هستند.
یک ساعتی گذشت تا به مقصد رسیدیم چند روستا نزدیک هم بود، اما قبل از رسیدن به این روستا‌ها زمین‌های زیادی از زعفران بود، برخی‌ها چند هکتاری برخی هم کوچک و نقلی در حد ۱۰۰ مترمربع.
از ماشین پیاده  شدم و به میان زمین‌ها رفتم، زمین‌ها خالی بود سکوت همه جا را فرا گرفته بود از گل خبری نبود. تنها برگ‌های سبز این محصول در زمین‌ها موج می‌خورد. گل‌ها هنوز حدود ۳ ماه دیگر، رنگ مزارع را بنفش می‌کنند.

دیگر برندی از قاین نماینده
در ادامه قدم زدن در مزارع زعفران زن و مردی مسن را دیدم در حال بیل زدن، کف دستانشان پینه زده بود، تعجب من از بیل زدن آن‌ها در زمینی پر از خار و کلوخ، آن‌ها را مجاب به باز کردن سر صحبت کرد که با خنده گفتند زمین را برای کشت زعفران آماده می‌کنیم. از هفته آینده یعنی اوایل شهریور کشت شروع می‌شود. از او پرسیدم کیفیت زعفرانی که می‌کارید خوبه؟ تن صدایش یواش‌تر شد و گفت: الان همه جا می‌کارند دیگر برندی از قاین نمانده و هر جا می‌روی می‌بینی روی بسته بندی هایشان نوشته زعفران خراسان جنوبی و قاین، آخه مگر می‌شود در این شهرستان این همه زعفران برداشت شود که در همه جای کشور به وفور یافت شود؟
سود کمی هم داشته باشد، خدا را شکر
جوی آبی در اطراف زمینش ندیدم که در پاسخ به کنجکاوی ام گفت: با تانکر آب می‌دهیم گرچه باران خوبی امسال بارید، اما هنوز قنات‌ها زیاد آب ندارد و از آب چاه‌های کشاورزی خریداری می‌کنیم، پرسیدم سودی هم دارد؟ گفت: کشاورزیم کاری غیر از این نداریم کمی هم سود داشته باشد خدا را شاکریم.
فردای آن روز سری به بازار بیرجند زدم، قیمت‌ها از ۳۳ هزار تومان برای هر مثقال دسته شروع می‌شود و تا ۷۵ هزار تومان برای یک مثقال سرگل ادامه دارد، البته بنا به اینکه متعلق به کدام مناطق استان است، قیمتش متفاوت است.

خیلی‌ها زعفران‌های دیگر شهر‌ها را به نام قاین می‌فروشند
 از یکی از دوستان که سفری به مشهد مقدس داشت خواستم تا برایم از فروشنده‌های این شهر در اطراف حرم امام رضا (ع) در خصوص کیفیت زعفران بپرسد.
او می‌گوید: بعضی از فروشنده‌ها  از فروشنده‌ها  و دلالانی می‌گفتند که فقط با یک تیکه کاغذ چاپ شده، زعفران شهر‌های دیگر را به نام قاین به فروش می‌رسانند و حسابی هم بازارشان داغ است و مردم هم بدون اطلاع خریداری می‌کنند.
شاید اگر از این زعفران‌های تقلبی به نام قاین، به پست خودم نمی‌خورد هرگز به فکر تهیه این گزارش مکتوب نمی‌شدم. چرا که چند وقت پیش مقداری زعفران که روی بسته بندی اش نام قاینات بود خریداری کردم، اما رنگ زیادی نداشت و مقدار زیادی از آن را داخل آب ریختم، اما رنگ سرخی که آوازه زعفران قاینات را داشته باشد از آن ندیدم.

گسترش روز افزون با وجود خشکسالی
۳۵ هزار و ۸۳۰ کشاورز خراسان جنوبی ۱۵ هزار و ۷۸۲ هکتار از مزارع خود را به زیر کشت زعفران اختصاص دادند.
این کشاورزان هر روز سطح کشت زمین‌های خود را با وجود خشکسالی گسترش می‌دهند چرا که نسبت به سایر محصولات آب کمتری می‌خواهد. اطلاعاتی هنوز از افزایش سطح  کشت امسال وجود ندارد چرا که کشاورزان تا آخر مهر هنوز زعفران می‌کارند.
به سراغ برخی از محققان و کارشناسان کشاورزی خراسان جنوبی رفتم تا مرا در خصوص کیفیت زعفران راهنمایی کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان هر گونه بی کیفیتی زعفران خراسان جنوبی را رد می‌کند و می‌گوید: کیفیت و عطر زعفران خراسان جنوبی در جهان زبانزد است و هیچ استانی با توجه به مرغوبیت خاک خراسان جنوبی، نمی‌تواند بگوید که  کیفیت زعفران استانش بهتر از خراسان جنوبی است.
عصمتی پور افزود:  دلال‌هایی از استان‌های دیگر، زعفران خراسان جنوبی را خریداری و با زعفران تولیدی استان خود ترکیب می‌کنند تا زعفرانشان، عطر زعفران قاین را  بگیرد و این در حالی است که  سه  آزمایشگاه در شهرستان‌های قاین و بیرجند زعفران خراسان جنوبی را آنالیز و عیار و کیفیت آن را می‌سنجند  و پس از تعیین درجه کیفیت، قیمت آن مشخص می‌شود.
عطر زعفران با گذشت زمان بهتر می‌شود
عصمتی پور در پاسخ به سوالم که چرا برخی‌ها این روز‌ها می‌گویند زعفران خراسان جنوبی از کیفیت خوبی برخوردار نیست گفت: زعفران هر چه از سال‌های قبل بماند عطر بهتری پیدا می‌کند، اما رنگ آن کاسته می‌شود، احتمالا کسانی که این سخنان را می‌زنند زعفران آن‌ها از سال‌های گذشته است و محصول جدید نبوده است.
وی ادامه می‌دهد: برای اینکه کیفیت و عطر زعفران باقی بماند باید آن را در ظروفی  مناسب و سربسته قرار داد.

ایران زعفران خود را مدیون زعفران خراسان جنوبی و قاین است
 دکتر اسمی محقق این محصول  که ۳۰ سال است در حوزه زعفران کار می‌کند هم می‌گوید: ایران زعفران خود را مدیون زعفران خراسان جنوبی و قاین است چرا که خاستگاه  این محصول این استان است و بعدا در گذر زمان به  خراسان‌های رضوی و شمالی و جدیدا هم سایر استان‌ها منتقل شده است.
او در پاسخ به سوالی در خصوص کیفیت زعفران خراسان جنوبی به همین نکته بسنده می‌کند و می‌گوید: اصلا زعفران بقیه جا‌ها با محصول خراسان جنوبی قابل مقایسه نیست.
برای تکمیل گزارشم به سراغ اداره‌های مربوطه رفتم تا از تحقیق‌های میدانی آن‌ها استفاده کنم، اما غافل از اینکه حتی یک اداره هم کار میدانی در این خصوص انجام نداده است.
سوال‌ها و جواب‌ها  در خصوص کیفیت زعفران از کشاورزان، مغازه داران  تا کارشناسان و مدیران جهاد کشاورزی مرا قانع نکرد. به سراغ اداره کل  استاندارد خراسان جنوبی رفتم.

درجه معیار‌های سنجش مرغوبیت زعفران خراسان جنوبی بیشتر از زعفران سایر استان‌ها
کارشناس ارزیاب آزمایشگاه‌های همکار اداره کل استاندارد خراسان جنوبی هم  با بیان اینکه سه عامل عطر، طمع  و قدرتی رنگ دهی در زعفران مهم است می‌گوید: عطر، طعم و رنگ دهی زعفران مربوط به اجزاء سافرانال (عطر زعفران)، پیکروکروسین (طعم تلخ زعفران) وکروسین (رنگ زعفران) می‌شود.
پیکروکروسین رشته‌ای بریده (سرگل)  زعفران ایران در حد ممتاز ۸۵، درجه یک ۸۰ و درجه دو تا چهار ۷۰ است، سافرانل نیز در زعفران ممتاز که ۵۰ است تا درجه چهار  که ۲۰ است، متغیر می‌باشد  و کروسین زعفران ممتاز ۲۲۰، درجه یک ۲۲۰، درجه دو ۱۸۰، درجه سه ۱۵۰ و درجه چهار ۱۴۰ است که این ارقام در زعفران خراسان جنوبی یا برابر است و یا بیشتر است.
خانم احمدی می‌گوید: نتایج نشان داده بر اساس درجه بندی در استاندارد ایران، به طور کلی منطقه خراسان جنوبی دارای زعفرانی با ترکیبات کروسین، پیکروکروسین و سافرانال بیشتری نسبت به سایراستانهاست.
کارشناس ارزیاب آزمایشگاه‌های همکار اداره کل استاندارد خراسان جنوبی افزود:  زعفران را از نظر علمی به دو دسته رشته‌ای (زعفران دسته) و رشته‌ای بریده (سرگل)  تقسیم می‌کنند که بر اساس آن درجه بندی می‌شود.

زعفران قاینات همچنان مرغوب‌ترین زعفران دنیا
رئیس شورای ملی زعفران نیز با تاکید بر اینکه زعفران قاینات همچنان مرغوب‌ترین زعفران دنیاست گفت: با توجه به درجه بندی استاندارد‌های جهانی، زعفران منطقه قاینات بویژه در مناطق کوهستانی چه به لحاظ قدرت رنگ دهی (کروسین)، چه به لحاظ عطر (اجزاءسافرانال) و چه به لحاظ طعم (پیکروکروسین) همچنان در جهان بی نظیر است.
احتشام، استفاده از آب شیرین برای آبیاری، استفاده نکردن از کود شیمیایی، مهارت و تجربه کشاورزان، برداشت زعفران در صبح زود و نگهداری مناسب این محصول مهم را از دلایل مرغوب بودن زعفران قائنات اعلام کرد.

آنچه امروز با آن روبه روهستیم این است که  زعفران خراسان جنوبی به دلیل کیفیت بالا مشتریان زیادی در کشور‌های خارجی از جمله آلمان، آمریکا، کانادا، اسپانیا، حاشیه خلیج فارس و ... دارد که مسئولان باید با اختصاص نشان و یا برند خاصی به این محصول، از سودجویی دلالان و فروش زعفران‌های دیگر با نام زعفران خراسان جنوبی و قائنات، جلوگیری کنند.
تهیه کننده: زهرا فلاحی نسب