پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب ؛ گیلان
دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد
برکتِ خاکِ گیلان ، افزون بر کشاورزی بر سر صنعت سفالگری هم پاشیده شده و" سفال سنتیِ" این استان با بیش از 3 هزار سال قدمت ، همچنان بر مدار چرخ زندگی خیلی ها می چرخد و سکوی نخست تولید کشور را از آن خود کرده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ خدا بیامرز مادربزرگ ، همه غذاهایش را در "گَمَج" ( قابلمه سفالی) بار می گذاشت و انصافا هم خوشمزه تر از غذاهایی بود که در قابلمه های فلزی پخته می شد.
حالا مادر هم کم و بیش ، همان رویه مادربزرگ را برای درست کردن غذاهای محلی ادامه می دهد و قابلمه سفالی اش، اغلب روی اجاق است.
مادر می گوید : غذاهایی مثل فسنجان ، باقِلا قاطُق و اَنار بیج ، در "گَمَج" بهتر به عمل می آید و جا می افتد و طعم خودش را حفظ می کند.
البته به جز مادر ، خیلی های دیگر هم در گیلان ، مشتاق استفاده از "گَمَج" و دیگر ظروف سفالی هستند.
چند سالی است ، قابلمه ها و ظروف سفالی گیلان که در گذشته بیشتر در روستاها و برای پخت غذاهای محلی کاربرد داشت، رنگ و لعاب های تازه ای به خود گرفته و سر از سفره های شهری هم در آورده است.
این روزها در بیشتر رستوران های گیلان" گمج" ضمیمه غذاها شده و خورشت، ماست ، دوغ، آب و مخلفات دیگر را با گمج ، پارچ، لیوان و کاسه، بشقاب های سفالی ِخوش رنگ و لعاب، سَرِ میز مشتری می آورند تا چشم مسافران و گردشگران را بگیرد و پاگیرشان کند.
بیرون از این رستوران ها هم گمج ها و کاسه های نقلی سفالی، در ویترین هایِ یخچالیِ فروشگاه ها خودنمایی می کند و به عنوان ظرفِ بسته بندی ماست، ترشی و زیتون پَروَرده عرضه می شود.
دریک کلام ، سفال گیلان با قدمت هزاران ساله اش، هم متنوع تر و کاربردی تر شده است و هم در تولید ، حرف های زیادی برای گفتن دارد.
نام و آوازه سفال گیلان و استقبال تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این دست ساخته های گیلانیان که به هنر، خاک را کیمیا می کنند، باعث شده روستای جیرده شهرستان شفتِ گیلان، به عنوان "روستای ملی سفالگری سنتی ایران " ثبت و معرفی شود.
اینجا همه چیز بویِ "خاکِ آتش دیده" می دهد.
از همین اول روستا، بساط های فروش سفال به راه است.
رنگ به رنگ و طرح به طرح ؛ یا کنار هم چیده شده اند و یا از آویزهای کاهی ، آویزانند.
روستای جیرده در شهرستان شفت گیلان ، سال هاست هُنرِ "جادویِ آب و خاک و آتش" را نسل به نسل و سینه به سینه برای اهالی اش، به یادگار گذاشته است.
روستایی که 150 نفر از اهالی آن، در 105 کارگاه سفالگری کوچک و بزرگ ، خاک را به هنر کیمیا می کنند.
حیاط هر خانه بوی سفال می دهد و برای خودش کارگاهی است و یک گوشه از آن، بساط خاک و گِل و چَرخ به راه است و گوشه دیگرش، کوره های آتشین، منتظر در آغوش کشیدنِ خاکواره های اهالی است.
از همین کارگاه های کوچک خانگی، ظروف سفالی ریز و درشت، به خارج از کشور هم فرستاده می شود.
اهالی آنطور که خودشان می گویند ؛ هم در صادرات سفال دستی بر آتش دارند و هم در همین روستا 7 فروشگاه برپا کرده اند و از طرفی بخشی از تولیدات شان را برای فروش به بازارهای محلی می برند و از استان های دیگر هم سفارش کار می گیرند.
هویتی که از "خاکِ کوره رفته" نَم می خورَد
کارشناس مسئولِ توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با بیان اینکه گیلان در تولید سفال سنتی مقام نخست را در کشور دارد، می گوید : با رای چهارمین شورای راهبردی انتخاب شهر و روستاهای ملی از طرف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روستای جیرده شفت در گیلان ، به عنوان "روستای ملی سفالگری سنتی " ایران ، ثبت و معرفی شد.
سید سارا مظفری با بیان اینکه سفال سنتی گیلان به ویژه در منطقه جیرده، کمتر دستخوش تغییرات شده افزود : از طرفی نوع خاک، شیوه و فرآیند سنتی تولید و اشتغال اغلب اهالی این منطقه به سفالگری، از ملاک های این انتخاب بود.
وی یکی از مهم ترین مزایای معرفی این روستا به عنوان روستای ملی سفالگری سنتی را هویت بخشی به هنر اصیل مردم این دیار و نیز ایجاد برند برای منطقه جغزافیایی به عنوان برند شناخته سفال دانست و گفت : جیرده شفت از این پس، سفالش شناسنامه دار است و این هنر اصیل با این برند جغرافیایی، از خطر فراموشی در امان می ماند و تولید، فروش و به ویژه صادرات آن ، رونق بیشتری خواهد گرفت.
چرخ هایی که دست ها را در گِل ، پاگیر کرده
سراغ یکی از سفالگران قدیمی روستای جیرده شفت می روم.
خانم روشنفکر 61 ساله است و آنطور که خودش می گوید : از هفت سالگی تا حالا، پای همین چرخ سفالگری و کناره کوره آتش، ظروف سنتی سفالی تولید می کند.
او در حالی که با دست هایش، به گِلِ نشسته بر چرخ سفالگری شکل می دهد ، برایم تعریف می کند که چشم هایش از کودکی با دست و خاک و گِل و چرخ و کوره آشناست و سفالگری را از مادرش آموخته است.
خانم روشنفکر می گوید : افزون بر روزی خانواده از همین راه ، روزی 12 نفر دیگر را هم به راه کرده است و ظروف سفالی تولیدی اش هم در بازارهای ایران ازجمله تهران، اصفهان، همدان، قم و کاشان و هم در آن سوی آب ها در آلمان، فرانسه و کشورهای آمریکایی، مشتری های پروپاقرصی دارد.
او توضیح می دهد: تسهیلات تولید ، تنوع بخشی، کاربردی کردن و رونق بازار ظروف سفالی در سال های اخیر ، دست خیلی از اهالی جیرده را پاگیر خاک اینجا و چرخ سفال کرده است و کسانی که تا دیروز، فقط کشاورزی می کردند، حالا روی سفالگری هم حساب باز کرده اند و برخی از جوان ها هم از بیکاری در آمده اند.
خانم روشنفکر انتخاب و ثبت جیرده به عنوان روستای ملی سفالگری را زمینه ای برای حفظ این میراث قدیمی می داند و اذعان دارد : این کار باعث معرفی و رونق بیش از پیش سفال سنتی جیرده خواهد شد.
این بانوی سفالگر گیلانی اضافه می کند : سفال های سنتی جیرده، پای بسیاری از گردشگران را هم به این روستا بازکرده و برخی از اهالی هم با پذیرایی و اسکان دادن به این گردشگران، برای خودشان، درآمدی دست و پا می کنند.
گردش چرخ سفال گیلان بر مدار زندگی.
اگرچه هفته پیش، سَنَد ِ"روستای ملی سفال سنتی " به نام جیرده گیلان زده شد اما سفال سنتی گیلان ، آوازه ای به طول تاریخ دارد و دست خیلی های دیگر را در مناطق مختلف گیلان ، پاگیر چرخ های سفالگری کرده است .
سراغ یکی دیگر از کارشناسان معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می روم و او برایم از قدمت سفال سنتی گیلان می گوید.
مائده تورچی توضیح می دهد ؛ قدمت سفال گیلان به هزاره اول قبل از میلاد بر می گردد و سفال هایی که در کاوش های تپه های باستانی مارلیکِ رودبار و املش کشف شده ، گواه این قدمت دیرینه است.
وی می گوید : این هنر دست گیلانیان، همچنان بر مدار چرخ زندگی 500 نفر می چرخد و همین تعداد هم به طور غیر رسمی و بدون اینکه کارت شناسایی سفالگری بگیرند، از این هنر، نان می خورند و در کارگاه های خانگی شان به عنوان یک شغل جانبی روی سفالگری، حساب باز کرده اند.
این کارشناس صنایع دستی ، شهرستان های شفت، سیاهکل، املش، رشت، رودسر و لنگرود را از مناطق عمده سفالگری در گیلان اعلام کرد و افزود : اشتغالزایی و افزایش درآمد، تامین بخشی از نیاز ظروف و دکوراسیون منزل، ارزآوری و رونق گردشگری، از مهم ترین فوایدی است که سفالگری برای گیلان به ارمغان آورده است.
مائده تورچی گمج، گلدان، ظروف آشپزخانه، تابه سفالی، نَرخِه(کوزه دوغ)، نمک یار (سینی سفالی)، کوزه، تنور، خـُم ، چراغ کوری، ماست گوله، آواژور، تابلوهای سفالی و مجسمه های سفالی تاریخی ِشبیه سازی شده را از انواع ظروف سفالی گیلان برشمرد و گفت: در این بین گمج، گلدان، نمک یار و نرخه در بین گیلانی ها، از شهرت بیشتری برخوردار است و برند صنایع سفال سنتی هم محسوب می شود.
رونقی که برجان این سفال های لعاب دیده نشست
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی گیلان برایم از دلایل رونق گرفتن سفال گیلان در سال های اخیر می گوید.
فرزاد رشیدی توضیح می دهد : آمار بالای بیکاری و از طرفی افزایش تسهیلات مشاغل حوزه صنایع دستی، فراوانی خاک مرغوب سفالگری در برخی مناطق گیلان ازجمله جیرده شفت، خمیران املش، سیاهکل ، همچنین ارائه آموزش های فراگیر مهارت، شیوه های فرآوری و پخت و بازاریابی، کاربردی کردن و تنوع دادن به ظروف سفالی، فراهم بودن زمینه های فروش و رونق بازار سفال، مشتری پسند بودن سفال گیلان در بازارهای جهانی و در نهایت اقبال عمومی برای استفاده از صنایع سفالی، از مهم ترین دلایل رونق سفال در گیلان است.
وی در تشریح بیشتر فرآیند رونق سفال گیلان افزود: پس از انتخاب شهر رشت به عنوان "شهر خلاقِ خوراک شناسیِ یونسکو"، سفال سنتی گیلان، برای بخشیدن جلوه سنتی به سفره های گیلانی، به تدریج وارد میزآرایی شد و ظروف سفالی، کم کم جای خود را بر سر میزها و سفره های غذا در مناطق مختلف گیلان، باز کرد و وقتی استقبال افزایش یابد، تولید هم رونق می گیرد.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می گوید: تبلیغ در فضای مجازی و بازارهای فروش مجازی هم در رونق صنایع سفال سنتی گیلان بسیار اثرگذار بوده است.
فرزاد رشیدی در خصوص های آموزش های فراگیر مهارت سفالگری هم گفت : تا چند سال قبل، سفالگران به ویژه در منطقه جیرده، در فرآیند فرآوری سفال سنتی، از سُرب استفاده می کردند که با برگزاری دوره های آموزشی، پرداخت تسهیلات برای خرید کوره های با حرارت بالاتر و نیز معرفی قلع به عنوان لعاب، دمای پخت سفال سنتی از 700 درجه سانتی گراد به بیش از 110 درجه سانتی گراد ارتقاء یافت که این امر، منجر به بهبود کیفیت سفال و لعاب آن و ایجاد استاندارد های بهداشتی و صادرات سفال سنتی استان شد.
ارزی که با چرخش موزون انگشتان به دور خاک می آید.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با بیان اینکه بیش از نیمی از تولیدات سفال گیلان در همین استان به فروش می رسد گفت : بیشترین خریداران سفال در گیلان، مردم استان و گردشگران و مسافران هستند .
فرزاد رشیدی افزود: حدود 40 درصد از سفال تولیدی گیلان هم به بازارهای استان های دیگر فرستاده می شود و10 درصد باقیمانده هم در قالب صادرات به کشورهای حاشیه خزر و خلیج فارس، اروپا و استرالیا صادر می شود.
وی می گوید : در مجموع سالانه 2 میلیون و300 هزار دلار ارز از طریق صادرات گمرکی و چمدانی ِصنایع دستی گیلان، عاید کشور می شود که دست کم 10 تا 15 درصد آن سهم سفال گیلان است.
این استاد دانشگاه درخصوص نقش سفال در رونق صنعت گردشگری گیلان هم گفت: برگزاری تورهای خلاق تجربه گرایِ گردشگری و نمایش فرآیند برداشت گِل تا تولید، پخت و فرآوری سفال در مناطق گردشگرپذیر استان و نیز استفاده از ظروف سفالی در رستوران ها و اقامتگاه های بومگردی و گردشگری، حضور گردشگران را در این مناطق افزایش داده است .
پای درد دل سفالگران
گفتگو با تعدادی از سفالگران گیلان حاکی است ؛ برخی از آنان هنوز زیر چتر بیمه صنایع دستی قرار نگرفته اند و از طرفی افزایش قیمت ها، خرید مواد اولیه فرآوری سفال از جمله لعاب را برای شان سخت کرده است.
برخی از سفالگران معتقدند ؛ با وجود قیمت های خوب سفال گیلان در خارج از کشور، برای بازریابی سفال گیلان در سطح بین المللی کار چندانی صورت نگرفته است و برخی هم از جولان ظروف سفالی کم کیفیت و ارزان قیمت ِخارجی در بازار که توی سر مالِ تولید داخل می زند، می نالیدند .
اغلب سفالگران با وجود اینکه از این کار و درآمدزایی آن راضیند اما در عین حال، خواهان حمایت های بیشتر دولت از این حرفه هستند.
حمایت هایی که روی خاک و گِل، دست می کشد
پیگیری ها برای حل مشکلات سفالگران گیلان را از معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی گیلان جویا می شوم .
فرزاد رشیدی می گوید : به تازگی تفاهم نامه ای با صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر منعقد شده تا هنرمندان صنایع دستی از جمله سفالگران که زیر چتر بیمه نیستند، به مدت یک سال، رایگان تحت پوشش این بیمه قرار بگیرند و بعد ازیک سال ،باید بخشی از هزینه بیمه را خودشان تقبل کنند.
وی به پرداخت تسهیلات ارزان قیمت در قالب مشاغل خانگی، پشتیبان و طرح های اشتغالزایی روستایی اشاره کرد و افزود: باتوجه به نوع و گستردگی هر طرح بطورمیانگین10تا 150میلیون تومان تسهیلات به متقاضیان پرداخت می شود.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان گفت : با تعدادی از طراحان برای ارائه طرح های بسته بندی بازار پسند و صادراتی سفال، مذاکره کرده ایم و طرح های منتخب را به تولید کنندگان ارائه خواهیم کرد.
فرزاد رشیدی در پاسخ به این سوال که چرا زمینه های بازاریابی خارجی و حضور سفالگران گیلانی در نمایشگاه های بین المللی آنگونه که باید فراهم نیست؟ هم گفت: سالانه اعتبار محدودی برای برپایی نمایشگاه های صنایع دستی در نظر گرفته می شود که فقط کفاف برپایی نمایشگاه های ملی را می دهد و فراهم کردن زمینه های حضور هنرمندان صنایع دستی در نمایشگاه های بین المللی بسیار هزینه بر است.
وی البته به تعداد کم بازراچه های داخلی و فروشگاه های صنایع دستی اذعان دارد و می گوید : در حال حاضر 7 بازارچه و430 فروشگاه صنایع دستی در مناطق مختلف استان دایر است و با توجه به حجم تولیدات صنایع دستی ازجمله سفال کم است که برای افزایش این بازراچه ها، تسهیلات ارزان قیمت، به متقاضیان پرداخت می شود.
فرزاد رشیدی ایجاد برند ، هویت سازی و ترویج را از مهم ترین تلاش ها برای جلوگیری از جولان سفال های بی کیفیت خارجی در بازار و رونق تولید داخل دانست وافزود: ایجاد نشان جغرافیایی با عنوان برند سفال سنتی گیلان در روستای ملی سفالگری جیرده ، مزیت رقابتی خوبی برای فروش سفال گیلان است و از طرفی استانداردسازی و بهبود فرآیند فرآوری سفال سنتی، سبب جلب اعتماد مصرف کننده شده وبراین اساس مصرف کننده ای که به سلامت خود اهمیت دهد به دنبال سفال با کیفیت و بهداشتی خواهد رفت و دورِ سفال بی کیفیت خارجی را خط می کشد.
وی می گوید : با شناسنامه دار کردن کارگاه های سفال و ایجاد زمینه های ترویج و تبلیغ صنایع سفال سنتی گیلان در فضای مجازی ، تلاش می کنیم مصرف کنندگان را به استفاده از سفال سنتی ترغیب کنیم و رونق تازه ای به بازار سفال گیلان ببخشیم.
جان گرفتن بیشتراین خاکواره های تفتیده و فردایی که در راه است
در سال هایی که امتدادش به پایان قرن می رسد، سهم چرخ سفال گیلان در گردش چرخ اقتصاد بیشتر شده است و در امتداد رسیدن به قرن تازه، همت دستان گل اندود هنرمندان این دیار، بیشتر از پیش ، پاسوزِ سنت دیرینه از هزاره قبل از میلاد است.
سفالگران این آب و خاک، پربرکت در شمال ایران خواهان گسترده تر شدن چتر حمایت ها و اجرای بهتر تمهیدات متولیان هستند و سفال گیلان برای اینکه گذرش بیشتر از گذشته به بازارهای جهانی بیفتد ، بر خاک رونق تولید پای می کوبد و هر روز رنگ و لعاب بیشتری به حضورش در سبد مصرف ایرانی ها می دهد.
باید دید هویت بخشی به اصالت سفال سنتی گیلان، دیگر برنامه های حمایتی و اعتبارات موجود تا چه حد ، دست سفالگران این استان را برای تولید بیشترِ دست ساخته های خاکی خواهد گرفت.
*نویسنده : مریم امدادی 
دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد دست ، خاک ، چرخ ؛ سنتی که هنوز بر مدار زندگی می چرخد
نظر شما