اخلاق اجتماعي و چگونگی ظهور و افول آن در جامعه (1)

چکیده مصاحبه پژوهشی:

ـ تکامل انسان هدف والای آفرینش خداست.

ـ پیامبر خدا می فرماید: «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق/ جز این نیست که من مبعوث شده ام تا پایه های اخلاق را تکمیل کنم».

ـ اخلاق اکسیر نجات بخش جامعه است.

ـ اگر بخواهیم آسیب‌های اجتماعی از جامعه رخت برببندد باید اخلاق را در جامعه ترویج بدهیم.

ـ اخلاق بزرگترین سرمایه سیاست مداران است جامعه بدون اخلاق راه به جایی نخواهد برد.

ـ بداخلاقي ­ها نتيجه دور شدن از اخلاق اجتماعي ­است.

ـ اگر بناست از آسیب­ های اجتماعی رهایی یابیم باید اخلاق اسلامي را ترویج  کنیم.

ـ مهم‌ترین چالش اجتماعی کشور در سال‌های اخیر، تزلزل بنیاد خانواده به‌ویژه در سطوح شهری است.

ـ جامعه امروز با تمام وجود، خواهان بازگشت اخلاق و ارزش‌های انسانی است.

ـ زمان آن رسیده که معنویات را به زندگی روزمره تک‌تک افراد و در نهایت کل جامعه بازگردانیم.

پژوهش خبری صدا وسیما: اخلاق فردى ارزش‌هاى اخلاقى مربوط به حیات فردى انسان‌هاست که آدمى را فارغ از رابطه با غیر در نظر می‌گیرد؛ مانند فضیلت‌هاى صبر، حکمت، توکل، اخلاص و عزّت نفس، و رذیلت‌هاى پُرخورى، شتاب‌زدگى و سَبُک‌مغزى. مراد از اخلاق اجتماعى؛ ارزش‌ها و ضدارزش‌هاى حاکم بر رابطه فرد با سایر انسان‌هاست؛ مانند معاشرت نیکو، عدل، احسان، حسد و تکبر.^[1]

پیامبر خدا می فرماید: «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق/ جز این نیست که من مبعوث شده ام تا پایه های اخلاق را تکمیل کنم». بنابراین والاترین و بالاترین هدف در بعثت پیامبران ترويج اخلاق خوب بوده است و پيامبر اسلام که خاتم ­الانبياء هستند براي تکميل اين اخلاق برانگیخته شده­اند و کمی و کاستی­ های آن را تکمیل و ناگفته ­های دیگر انبیا علیهم السلام را بیان نماید و این بدان معنی است که تکامل انسان هدف والای آفرینش خداست. پیامبر خدا با اخلاقِ برترِ خویش، به بالاترین درجه از درجه های تکامل انسانی رسید تا جایی که خداوند ایشان را چنین توصیف نمود: «وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ/ تو دارای خوی سترگ (یعنی صفات پسندیده و افعال حمیده) هستی.»^[2]

سال 1397و مصادف با 13 رجب (تولد حضرت علي(ع))؛ انجمن مددکاران اجتماعي ایران؛ شعار سال مددکاران را با عنوان«مددکاری اجتماعی و اخلاق اجتماعی» نامگذاری کرد. به همین مناسبت درباره اخلاق اجتماعي با جناب آقای دکتر چلک رئیس انجمن مددکاری ایران گفتگو و با طرح سوالاتی موضوع اخلاق را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دادیم:

• به چه دليل مي­گويند اخلاق در جامعه افول کرده
• و چرا در جامعه امروزي بداخلاقي رایج شده­است؟
•  وضعیت فعلی اخلاق در جامعه چگونه است؟
• بین آسیب های اجتماعی و اخلاق چه رابطه ای وجود دارد؟
• چگونه می‌توان اخلاق را به جامعه بازگرداند؟

پژوهش خبری :به چه دليل مي­گويند اخلاق در جامعه افول کرده ­است؟ 

دکتر سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري اجتماعي ايران:  امروز اخلاق، گمشده جامعه ایران است و در واقع ضروری‌ترین نیاز جامعه امروز اخلاق و اخلاق مداری است. اگر بخواهیم آسیب‌های اجتماعی از جامعه رخت بربندد باید اخلاق را در جامعه رواج بدهیم اخلاق بزرگترین سرمایه سیاست مداران است جامعه بدون اخلاق راه به جایی نخواهد برد. در حال حاضر همسایه نسبت به همسایه بی‌تفاوت است، دلیل آن افول اخلاق در جامعه است. صداقت، ‌شفافیت و پرهیز از انگ‌زنی باید جزء دغدغه‌های جامعه باشد، در این صورت اخلاق و امنيت و اعتماد در جامعه به وجود می‌آید. چرا در عرصه سیاسی تخریب رواج یافته و در عرصه اقتصادی تقلب و فساد رشد کرده است به دلیل افول اخلاق است. ما باید اخلاق را در جامعه رواج بدهیم چرا که اخلاق اکسیر نجات بخش جامعه است. مصادیق رعایت اخلاق در جامعه صداقت و راستگویی، وفای به عهد توجه به فقرا و زیردستان است.

پژوهش خبری :  چرا در جامعه امروزي بداخلاقي رایج شده ­است؟

دکتر سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري اجتماعي ايران: در جامعه ­اي که بداخلاقي شيوع يافته، به منزله ارجحيت يافتن مصالح شخصي بر منافع اجتماعي است. فردي که پايبند به مکارم اخلاقی باشد و اصل غیبت نکردن، سوءظن و عیب جویی دیگران را در خلق و خوی خود نهادينه کرده؛ به طور قطع در روابط اجتماعي خود نيز منافع اجتماع را هم مد نظر مي­گيرد و اگر افراد جامعه اينگونه باشند؛ اخلاق اجتماعي در اين جامعه نهادینه شده ­است و یقینا جامعه ­ای همچون مدینه فاضله خواهیم داشت. اهمیت حفظ مکارم اخلاقی آنچنان دارای ارزش و جایگاه مهم تربیتی و رفتاری است که به تکرار در قرآن، به صورت برجسته آمده است.

اخلاق از ما می‌خواهد تا حقیقت را گرچه بر ضد خودمان باشد بگوییم، حق کشی نکنیم، دروغ نگوییم، پایبند عدالت باشیم. حال آنکه در جامعه امروز ما از پاره‌ای اصول اخلاقی دور شده ­ايم و در زندگي روزمره­مان اخلاق‌ستیزی مي­کنيم و  فضایل اخلاقی را زیر پا مي­ نهيم. خیانت، ترورشخصيت و تقلب باب شده ­است و هرگونه کاری حتی منافی اخلاق و شرف و عدالت برای رسیدن به هدف خود انجام مي­دهيم. تمام اين بداخلاقي­ها در پي دور شدن از اخلاق اجتماعي همان اخلاقي که پيامبر بخاطر آن برانگيخته شد، اتفاق افتاده­است. به طور کلي عامل اصلی مناقشه دوری از اخلاق است.

پژوهش خبری : وضعیت فعلی اخلاق در جامعه چگونه است؟(نگاهی به نتایج یک نظر سنجی)

دکتر سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري اجتماعي ايران: (طبق یک نظرسنجی رسمی درباره وضعیت اخلاق اجتماعی کشور) این روزها، جملاتی می شنویم که نشان از نوعی بحران در اساسی­ترین ویژگی شخصیتی انسانها یعنی رفتار و اخلاق او، حکایت دارد. جملاتی که ناشی از نظرات مردم، درباره مسایل جامعه و پیمایش ملی در کشور است. جملاتی مانند اینکه «۵۵ درصد مردم ایران معتقدند سیاستمداران دروغ می‌گویند»، «مرجعی برای رسیدگی امور نمی توان دید»، «همه چیز ظاهری شده و دورویی و تملق جایگزین یکسری صفات ارزشمند دیگر شده است»، «اختلاس­ های کلان عادی شده»، «بی مسئولیتی نوعی سیاست شده»، «عدم مدارای اجتماعی زرنگی تلقی میشه» و … از اين نظرسنجي نتيجه مي­گيريم بی اعتمادی در زندگی اجتماعی مردم حاکم است. و ضعف اخلاق در حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، آموزش، خانواده و مذهب نتیجه کاهش اعتماد اجتماعی در بین مردم جامعه است. اگر اخلاق اجتماعی در همه حوزه های زندگی انسان حضور داشته باشد، موجب احساس رضایتمندی و خود شکوفایی اخلاقی در جامعه می ­شود و در صورت بروز مسایل و مشکلات در جامعه، به آسانی قابل حل خواهد بود و اگر اخلاق اجتماعی حاکم بر روابط انسانی نباشد، خطرناکترین رویداد انسانی، انحطاط اخلاقی و شکسته شدن مرزهای اخلاقی در جامعه اتفاق می افتد که در این صورت هیچ چیز سلامت نخواهد ماند و انسانیت انسان فرو می­ ریزد و فاجعه در حوزه­ های مختلف جامعه چندین برابر می­ شود مانند (افزایش آمار خشونت، نزاع و درگیری، روابط فرا­زناشویی، فساد اخلاقی، طلاق و … بنابراين والاترین ملاک در هر جامعه ­ای، متخلق بودن افراد به اخلاق انسانی و اجتماعي است.

پژوهش خبری : بین آسیب های اجتماعی و اخلاق چه رابطه ای وجود دارد؟

دکتر سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري اجتماعي ايران : اگر بناست از آسیب­ های اجتماعی رهایی یابیم باید اخلاق اسلامي را ترویج دهیم. بدون اخلاق اسلامي جامعه راه به جایی نخواهد برد. به طور کلی، هر رفتاری که از آدمی سر می­ زند، متأثر از مجموعه­ ای از عوامل است که به طور معمول در طول زندگی سر راه وی قرار دارد و رفتار او را تحت تاثير قرار مي­دهد. اولين جايي که انسان مي­تواند اخلاق اجتماعي را بياموزد خانواده است؛ مهم‌ترین چالش اجتماعی کشور در سال‌های اخیر، تزلزل بنیاد خانواده به‌ویژه در سطوح شهری است. خانواده تنها یک نهاد اجتماعی صرف نیست، بلکه کانون اصلی رشد و تعالی انسان‌هاست و می‌تواند زمینه‌ساز تکامل بشر باشد. در حال حاضر نظام سنتی خانواده تغییر يافته و درصد طلاق‌های عینی و عاطفی افزایش و ازدواج‌های رسمی و دائم کاهش يافته است و همين امر باعث تنزل و تزلزل اخلاق اجتماعي مي­شود و آسيب ­هاي اجتماعي گسترش مي­ يابد. بنابراين مي­توان قطع به يقين گفت خانواده محل کسب اخلاق اجتماعي است.

پژوهش خبری : چگونه می‌توان اخلاق را به جامعه بازگرداند؟

دکتر سيد حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاري اجتماعي ايران : اگر نوع زندگی به همین روال پیش رود دیگر امید به زندگی مناسب و با اخلاق برای کسی باقی نمی‌ماند و روز به روز زندگی‌هایمان به سمت زوال و نابودی مي­رود؛ باید به فکر بازگشت معنویات در جامعه باشیم. اگر کمی به اطرافمان نگاه کنیم، می‌بینیم دنیا پر از خشونت، نفرت، نژادپرستی، حرص، ناشکیبایی و بی‌حرمتی به یکدیگر شده است. جامعه امروز با تمام وجود، خواهان بازگشت اخلاق و ارزش‌های انسانی است. زمان آن رسیده که معنویات به زندگی روزمره تک‌تک افراد و در نهایت کل جامعه بازگردد. در حقیقت این کار باید به صورت بنیادی انجام گيرد و اين کار را از تربیت کودکانمان آغاز کنيم و مباحثی درباره فواید داشتن یک جامعه با اخلاق میان همه افراد جامعه از قشرهای مختلف از همسایه و همکار گرفته تا اعضای خانواده و دوستان؛ پیش کشید.

برای اشاعه اخلاق اسلامي در جامعه؛ علاوه بر این که خود اخلاقی بودن را تمرین می‌کنیم و آن را نهادينه مي­کنيم باید در این راه به دیگران نیز کمک کنیم و بدانيم و باور کنيم که هرگز ماديات باعث سعادت افراد نمی‌شود. اگرچه پول می‌تواند تا حدی رفاه و آسایش ظاهری فراهم آورد، اما به خودی خود نمی‌تواند ما را به خوشبختی برساند. پس بهتر است بیشتر به سمت معنویات قدم برداریم. شايد در ابتدا این کار ساده نباشد، اما با روش‌های زیر مي ­توان راه را براي خود و ديگران هموار کرد: 

مهربانی کردن و تشویق به مهرباني؛  عشق و احترام به ديگران؛  شادمان شدن از موفقیت دیگران؛ کمک و ياري به نیازمندان و مشارکت در امور اجتماعی عام‌المنفعه.

سخن آخر

از آنجا که در جامعه کنونی زندگی بدون در نظر گرفتن اجتماع و مناسبات اجتماعی قابل تصور نیست؛ لذا انسان عصر حاضر، بدون ارتباط با دیگران قادر به برآوردن نیازهایش نیست؛ انسان برای برقراری ارتباطی معقول و با در نظر منافع طرفین، نیازمند داشتن اخلاق است. برای از بین بردن هنجارهای نامناسب در جامعه و پیاده کردن اخلاق اجتماعی نیازمند یک عزم همگانی هستیم.

پژوهش خبری //مریم عابدی

------------------------------

منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است..