نقش فرصت ها و تهدیدات فضای مجازی درتغییر سبک زندگی

چکیده مصاحبه پژوهشی:

- شبکه ­های اجتماعی به جزئی جدایی ناپذیر از زندگی جوانان تبدیل شده ­اند؛ آنها در این فضا دیده و شنیده می­ شوند و می ­توانند راحت­ تر از محیط واقعی ارتباطات را شکل بدهند.

- رتبه 90 را در بحث سواد رسانه ­اي داريم. در برخي کشور سواد رسانه ­اي 40 سال است که وارد آموزش رسمي کشور شده است.

-بحث بازاريابي، توليد محتوا، پاسخ دادن به نياز سرگرمي، توليد محتواي خوب در حوزة سرگرمي و توليد محتواي تخصصي از فرصت ­هاي شبکه های اجتماعي براي جوانان است.

-تغییر شکل زندگی، ارتباطات نامناسب، تحت شعاع قرار گرفتن زندگی حقیقی و اعتیاد به این شبکه­ ها می توانند از تهدیدهای شبکه ­هاي اجتماعي  باشند.

-مهمترين آسيب فضاي مجازي از وب 2 به بعد، بحث second life است؛ که اگر مديريت نشود؛ يک خود دوم براي فرد شکل مي‌گيرد؛ که لزوماً هويت واقعي‌اش نيست و مي‌تواند در تضاد با هويت واقعي فرد باشد.

پژوهش خبری صدا و سیما: شبکه‌های اجتماعی امروزه عضو جدایی‌ناپذیر زندگی افراد شده‌اند. رشد تکنولوژی و زندگی بدون مرز یکی از دلایل اقبال به این شبکه‌هاست. این فضا بستر مناسبی برای خطرات خود را نیز دارد. جذابیت این شبکه‌ها به دلیل طراحی هوشمندانه‌شان بسیار جذاب است و وقت‌گذرانی ناآگانه می‌تواند سبب اعتیاد به آنها شود. در اين چارچوب در مصاحبه پژوهشی با نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات و  دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه موضوع « سبک زندگي: جوانان و شبکه ­هاي اجتماعي» را با طرح سئوالات زير مورد بررسي و واکاوي قرار داديم:

پژوهش خبری : نحوه استفاده نسل جوان از شبکه هاي اجتماعي چگونه است؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: شکل ارتباطات امروزه تغییر کرده است، جوانان و نوجوانان برای اکثر تعاملاتشان از شبکه ­های اجتماعی بهره می ­گیرند؛ علایق خود را در این شبکه­ ها منتشر می ­کنند و دوستان خود را از میان این شبکه ها انتخاب می­ کنند؛ برای همین شبکه­ های اجتماعی برای نسل جدید جایگاه ارتباطی، سرگرمی و اجتماعی دارد و باید به عنوان جزئی از زندگی مدرن درنظر گرفته شود و نه مخل آن.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: مردم ايران که بخشي از آن‌ها جوانان هستند کاربري بالايي در حوزة سرگرمي(fun) و حوزه اخبار دارند. فراغت شبکه‌اي و بحث سرگرمي رتبه اول را در فضاي مجازي کشورهاي جهان دارد. در کشور، آمار بالايي را به لحاظ دامنة جمعيتي جوانان داريم. که نياز به سرگرمي و هيجان دارد؛ طبيعي است که اين نياز بتواند در فضاي مجازي پاسخ داده شود. فراغت در جامعة ما مسئله جدي است که خودش را در شبکه‌هاي اجتماعي نشان مي‌دهد؛ بحث ديگر خبر است؛ که استفادة خبر در صدر استفاده از اين ابزارها است. شبکه‌هاي اجتماعي بهترين محمل هستند براي اينکه اين چالش‌ها را بازنمايي کنند.

پژوهش خبری :  فرصت­ هاي شبکه­ هاي اجتماعي براي جوانان چیست؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: تعاملات سریع و در لحظه، بدون مرز و محدودیت، اینکه می ­توانند دوستان و ارتباطاتی در هر زمینه ­ای که بخواهند ایجاد کنند؛ همچنین برای ارائه خود یا تخصص­شان و یا حتی خدماتی که ارائه می ­کنند می ­توانند از طریق این شبکه­ ها اقدام کنند.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: شبکه‌‌هاي اجتماعي مي‌تواند منجر به کارآفريني شود و وضعيت اشتغال کشور را بهبود دهد؛ بحث بازاريابي، توليد محتوا، پاسخ دادن به نياز سرگرمي، توليد محتواي خوب در حوزه سرگرمي، توليد محتواي تخصصي از فرصت ­هاي شبکه اجتماعي براي جوانان است. 

پژوهش خبری :تهديدها و آسيب­ هاي شبکه­ هاي اجتماعي براي جوانان چيست؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: تغییر شکل زندگی، ارتباطات نامناسب، تحت شعاع قرار گرفتن زندگی حقیقی و اعتیاد به این شبکه­ ها می توانند از تهدیدهای شبکه ­هاي اجتماعي  باشند.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: بحث اتلاف وقت، سرريز و اشباع اطلاعاتي، اعتياد رسانه‌اي، کلاهبرداري‌ها،‌ مشکلاتي که براي زوجين جوان اتفاق مي‌افتد؛ از جمله تهديدهاي شبکه‌هاي اجتماعي است؛ ريشه اين تهديدها کم‌کاري در حوزه‌هاي ديگر است. شبکه‌هاي اجتماعي مشکلات حوزه‌هاي ديگر را  به شدت پر­رنگ­ تر بازنمايي مي‌کند. مهمترين آسيب فضاي مجازي از وب 2 به بعد، بحث second life است؛ که اگر مديريت نشود؛ يک خود دوم براي فرد شکل مي‌گيرد؛ که لزوماً هويت واقعي‌اش نيست و مي‌تواند در تضاد با هويت واقعي فرد باشد.

پژوهش خبری :  به نظر شما روند فعلي حضور جوانان در شبکه ­هاي اجتماعي مناسب است؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: برای تحلیل این مساله نباید شرایط جوانان امروزی را با زمان گذشته مقایسه نمود؛  بسیاری از فعالیت ­های جوانان امروزه در قالب ارتباطات در این شبکه­ ها تعریف می­ شود؛  شکل زندگی تغییر کرده است و فکر می­ کنم شبکه­ های اجتماعی به جزئی جدایی ناپذیر از زندگی جوانان تبدیل شده­ اند؛ آنها در این فضا دیده و شنیده می­ شوند و می ­توانند راحت­ تر از محیط واقعی ارتباطات را شکل بدهند؛ بشر بعد از مواجهه با پدیده­ ها و گاهی دادن خسارت­ های سنگین، در نهایت روند صحیح تعامل را خواهد آموخت و در رابطه با شبکه ­های اجتماعی نیز نمی توان تعیین نمود و باید منتظر شکل گرفتن این روند و اصلاح آن به مرور زمان شد.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: روند حضور جوانان مناسب نيست؛ آموزش درستي به جوانان داده نشده است. فرهنگ کاربري درست شکل نگرفته است. لذا به نظر مي‌رسد در اين فضا آسيب‌ها جدي است؛ البته فرصت‌ها هم توسط جوانان درک مي‌شود.

پژوهش خبری:رفتارهاي مشاهده شده در شبکه ­هاي اجتماعي از سوي نسل جوان چقدر منطقي به نظر مي رسد؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: یکی از رفتار غیرمنطقی و غیر قابل توجیه از دید من حمله به پیج شخص خاصی به واسطه رفتار یا گفتار یا عقاید خاص است؛ فکر می­کنم دلیل این مساله درگیری احساساتی شدن افراد و بروز این احساسات به شکل عکس العملی نامناسب است.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: فصل نوجواني وجه تمايز دوره جواني و کودکي است؛ که متاسفانه در کشور ما در ذيل پرورشي و آموزشي مستقلا به آن توجه نمي­شود؛ سيستم آموزش و پرورش ضعيف بوده و رتبه مناسبي نسبت به کشورهاي ديگر ندارد؛ نوجوانان را براي زندگي در عصر ديجيتال آماده نمي­کند؛ نيازهاي جوان ما پاسخ داده نمي شود؛ لذا شبکه‌هاي اجتماعي که زيست دوم(­second life) است؛ نمي‌تواند فضاي مناسبي باشد؛ جوانان بخاطر ويژگي‌هاي شخصيتي و سني‌اشان "هيجان‌طلبي،­ ريسک­ پذيري بالا، مشارکت­ پذيري" و بخاطر آموزش‌هايي که در اين حوزه نداده‌ايم. طبيعي است رفتارهاي غير منطقي داشته باشند.

پژوهش خبری : آيا ظرفيت شبکه­ هاي اجتماعي مي تواند روحيه فعال و بانشاط جواني را به خوبي هدايت کند؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: من فکر می ­کنم بله، فضای شبکه­ های اجتماعی در بیشتر اوقات عادلانه است و امکان رشد و توسعه کسب وکارهای کوچک یا برندینگ شخصی در آنها وجود دارد؛  همچنین دسترسی به افراد دیگر و ایجاد شبکه ­های ارتباطی موثر بر روند رشد (تحصیلی یا کاری) در این شبکه ­ها موجود است.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: شبکه‌هاي اجتماعي مي‌تواند به معرفي جوانان ما کمک کند؛ فرصت اشتغال ‌کند. در برند شخصي‌شان تأثير گذار باشد؛ رسانه‌هاي اجتماعي از وب 2 به بعد، يک حوزه تعامل ايجاد کرده‌اند که مي­تواند توانايي مخاطب خصوصاً مخاطب جوان را به رخ بکشد.

پژوهش خبری : رفتارهاي نابهنجار جوانان در برخي موارد در شبکه هاي اجتماعي چرا غیرمنطقي به نظر مي رسد؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: نباید رفتار نسل جدید با نسل ­های قبلی مقایسه شود؛ ناهنجاری در دنیای حقیقی هم به چشم می رسد؛  اما در فضای مجازی چون افراد می ­توانند با هویت جعلی فعالیت کنند؛ ممکن است ملاحظات دنیای واقعی را لحاظ نکنند و این سبب رفتارهای بی پرده خواهد شد که طبعا آسیب رسان هستند.

پژوهش خبری: اعتیاد اینترنتي در بین جوانان مشاهده مي شود؟ به نظر شما اعتیاد اینترنتي را چگونه مي توان بهبود بخشید؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات:  اینکه شبکه­ های اجتماعی جذاب هستند و تیم ­های تخصصی با گیمیفیکیشن(روش بازاریابی آنلاین برای تشویق تعامل با یک محصول یا خدمات) کاری می ­کنند که افراد به صورت اعتیادگونه در آنها باقی بمانند؛  مختص گروه سنی خاصی نیست؛ کنترل این شرایط باید آگاهانه و با همکاری صورت پذیرد؛ مثلا اپلیکیشن ­هایی هستند که دسترسی به شبکه­ های اجتماعی را محدود می­کنند تا فرد به مرور اعتیادش را ترک کند.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: در بسياري کشورها، مراکز درماني را براي بحث اعتياد اينترنتي دارند؛ خوشبختانه در کشور اولين کلينيک سلامت ذهن کشور، در حوزه اعتياد به فضاي مجازي، فعاليت خود را شروع کرده است. پروتکل‌هاي درماني بسيار جدي و علمي در حوزه اعتياد اينترنتي در بين جوانان­ داريم. اعتياد در حوزه­ هاي "جمع کردن اطلاعات، روابط عاطفي، بازي­ هاي يارانه ­اي، روابط جنسي و قمار" وجود دارد؛ اعتياد اينترنتي بسيار جدي است؛ در حوزة پيشگيري يکي بحث رژيم مصرف رسانه‌اي و ديگري بحث بررسي مسائل زمينه‌اي است که جوانان و نوجوانان را به سمت استفاده از فضاي مجازي سوق مي‌دهد.

پژوهش خبری: میزان لطمه ­اي که سرگرداني در شبکه­ هاي اجتماعي به آینده درسي و اجتماعي جوانان مي زند؟ چقدر است؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات:  بعضی از افراد به واسطه کار یا حتی تحصیل­شان در این شبکه­ ها هستند یا پرداختن به علایق شخصی­شان را از طریق این شبکه ­ها دنبال می کنند؛ خانواده ­ها نباید این را با سرگردانی اشتباه بگیرند؛ سرگردانی و اعتیاد به شبکه ­های اجتماعی برای هر گروه سنی ممکن است پیش بیاید و اختصاص به جوانان ندارد؛  اما ممکن است شکل دادن غلط ارتباطات یا تلف شدن وقت بر روی زندگی یک جوان تاثیر بیشتری نسبت به دیگران بگذارد که باید از آن پرهیز شود.

پژوهش خبری: راهکارهاي مطلوب براي هدایت نسل جوانان در شبکه­ هاي اجتماعي چیست؟

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات: ایجاد یک نقشه راه هدایت ­گرانه امکان پذیر نیست و شاید برای نسل جدید راهکار مناسبی نباشد؛ تکنولوژی و شبکه­ های اجتماعی مثل شمشیر دو لبه هستند و هر فرد با توجه به شرایط شخصی خودش، باید استفاده از آن را امتحان کند؛  شاید برای کودکان و نوجوانان ترسیم چنین مسیری راهگشا باشد و آنها را از مشکلات احتمالی مصون بدارد.

کلام آخر   

نگين يشمي، متخصص طراحي رفتار در حوزه فناوري اطلاعات:  تمرکز بر روی امکانات و فضای مفیدی که این شبکه‌ها ایجاد می‌کنند می‌تواند برای فعالیت‌های هدفمند افراد ارزشمند باشد. نباید استفاده از این شبکه‌ها را به صورت مطلق رد یا تایید کرد. هر­کس به فراخور نیازها و شرایط‌اش از این شبکه‌ها استفاده می‌کند؛ اما باید با انتخاب و هزینه آگاهانه در این فضاها حضور و مشارکت داشت. عدم استفاده از این شبکه‌ها امروزه تقریبا غیرممکن است اما برنامه‌ریزی و کنترل حضور می‌تواند مفید باشد.

دکتر صالح اصغري پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه: زندگي در آينده و هم اکنون به شدت مهارت محور است؛ اگر فرزندان‌ ما مبتني بر مهارت زيست در دنياي رسانه‌ها تربيت نشده باشند؛ يعني مهارت تصميم‌گيري، مهارت کنترل خشم، مهارت حل مسئله، مهارت تفکر خلاق،‌ تفکر تضاد، را نداشته باشند؛ اين مسائل در فضاي مجازي مضاعف مي‌شود؛ يعني مشکلات دنياي واقعي در فضاي مجازي مضاعف مي‌شود؛ اگر تربيت‌رسانه‌اي را درکشور توسعه دهيم؛ فضاي مجازي محملي براي کارآفريني و توليد اشتغال مي­ شود؛ هيجان مصرف رسانه‌هاي ديجيتال در نوجوانان و جوانان بايد به سمت توليد سوق پيدا کند؛ توليد منجر به روحيه کارآفريني و رشد کشور خواهد شد؛ ما در بحث آموزش سواد رسانه ­اي دير ورود کرده‌ايم‌؛ برخي کشورها 40 سال پيش، آموزش سواد رسانه ­اي را شروع کرده­اند. ما در کشور نسبت به بحث سواد رسانه­ اي[1] رويکرد تأخيري داشته‌ايم؛ اگرچه در همه کشورها اين آسيب‌ها وجود دارد.

پژوهش خبری // مهدی ناجی

[1] - دکتر صالح اصغري: سواد رسانه‌اي سه مرحله دارد: رژيم مصرف رسانه‌اي، تجزيه و تحليل پيام و توليد در حوزة رژيم مصرف رسانه‌اي دو مهارت خود­آگاهي و خود­کنترلي و حوزة تجزيه و تحليل پيام مهارت تفکر رفتار و در حوزه توليد رسانه‌اي  تفکر خلاق است که اين مهارت‌ها کاربردي و بسيار مهم است.