گیاهان دارویی ظرفیتی مغفول در تولید، اشتغال و صادرات استان اردبیل

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز اردبیل؛ گیاهان دارویی از دیرباز به‌عنوان یکی از بزرگترین مواهب الهی مورد توجه بوده و امروزه نیز با توجه به توسعه علم و دانش و آشنایی با خواص و رموز این گیاهان به یکی از بخش‌های اقتصادی در آمدزا تبدیل شده است، اما این فرصت طلایی برای ایجاد تولید و اشتغال در استان اردبیل با غفلت مسؤولان وضعیت مناسبی ندارد.

گیاهان دارویی علاوه بر خواص درمانی و تاثیر مطلوب در حفظ سلامتی مردم، در صنایع دیگری هم‌چون رنگ‌سازی، طعم دهنده‌ها، خوشبوکننده‌ها، مواد آرایشی - بهداشتی، عطرسازی، حشره‌کش‌ها و صنایع غذایی کاربرد بسیاری داشته و از این‌رو بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. 

طبق بررسی‌های انجام یافته استفاده از این گیاهان علاوه بر کشور‌های درحال توسعه در کشور‌های صنعتی و توسعه یافته نیز رو به افزایش بوده و در کشور ایران نیز با توجه به ظرفیتها‌های موجود، تولید و استفاده از این گیاهان دارویی در حال گسترش است.

تاکنون حدود ۳۰ هزار گونه گیاهی در جهان کشف شده که ۸ هزار گونه آن در کشورمان ایران وجود دارد و از این تعداد تا به امروز ۲ هزار و ۳۰۰ گونه گیاهان دارویی در کشورمان شناسایی و ثبت شده است.

سهم نیم درصدی ایران از تجارت محصولات گیاهان دارویی
صنعت گیاهان دارویی در جهان به حدی توسعه یافته که میزان تجارت جهانی با محصولات گیاهی به سالانه۱۲۴ میلیارد دلار می‌رسد و این درحالیست که علی رغم پتانسیل‌های موجود در ایران سهم کشورمان از تجارت این محصولات در حدود نیم درصد و به مقدار ۵۷۰ میلیون دلار است.

با توجه به اینکه تا کنون برای توسعه این صنعت در کشور و سرمایه‌گذاری برای تولید فرآورده‌های گیاهی انجام نیافته، بیشتر تولیدات گیاهان دارویی کشور به صورت خام به کشور‌های دیگر صادر می‌شود.

از طرفی دیگر وابستگی اقتصاد به صادرات تک محصولی و نفتی سبب آسیب‌پذیری اقتصاد کشور شده و توسعه صادرات غیر نفتی و توجه به تولیدات غیر نفتی یکی از مهم‌ترین موضوعات در کشور برای حل مشکلات اقتصادی و خنثی‌سازی تحریم‌ها علیه کشور محسوب می‌شود، از این‌رو برنامه‌ریزی برای توسعه صنعت گیاهان دارویی در کشور با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز دنیا بسیار حائز اهمیت است.

صنعت گیاهان دارویی صنعتی مغفول مانده در استان اردبیل
اما در این بین استان اردبیل به‌عنوان یکی از مناطق مستعد کشاورزی کشور ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیار زیادی در حوزه گیاهان دارویی دارد که متاسفانه در سایه بی‌توجهی مسؤولان استان مغفول مانده است.
در حالی‌که طبق بررسی‌های انجام یافته در استان اردبیل بیش از ۴۳۰ گونه گیاهان دارویی شناسایی شده، اما جایگاه استان اردبیل درتوسعه این بخش و فرآوری محصولات گیاهان دارویی مناسب نبوده است.

تولید فقط ۶۲۵ تن انواع گیاهان دارویی در استان اردبیل
نیکشاد، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به میزان تولید انواع گیاهان دارویی در این استان گفت: سطح زیر کشت گیاهان دارویی که شامل ۳۲ گونه دارویی یک ساله و چند ساله است ۸۴۶ هکتار بوده و تولید گیاهان دارویی در استان اردبیل به ۶۲۵ تن می‌رسد.
وی افزود: در استان اردبیل بیش از ۴۳۰ گونه گیاهان دارویی شناسه‌دار نام‌گذاری شده و در ایستگاه تحقیقاتی سامیان اردبیل ۲۲۰ گونه گیاهان دارویی حفظ و تولید می‌شود و تنوع و تولید گیاهان دارویی در مناطق و رویشگاه‌های طبیعی و عرصه‌های کشاورزی استان اردبیل به‌دلیل تنوع اقلیمی و آب و هوایی استان مثال‌زدنی است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تصریح کرد: تعداد سه واحد تولیدی دارو‌های گیاهی در استان اردبیل وجود دارد که از بین این سه واحد دو واحد تولیدی به‌صورت فعال بوده که ظرفیت تولید این واحد‌ها به میزان ۱۲ هزار و ۹۱۰ تن بوده و ظرفیت جذب ماده خام این واحد‌ها نیز به مقدار ۷ هزار و ۱۸۲ تن است و یک واحد تولیدی دیگر در شهرک صنعتی اردبیل در حال راه‌اندازی است.

جایگاه پایین اردبیل در تولید گیاهان دارویی
برای درک بهتر وضعیت استان اردبیل در تولید گیاهان دارویی بهتر است نگاهی به میزان تولیدات گیاهان دارویی در استان‌های همجوار و سایر استان‌ها بیندازیم، طبق اطلاعات به دست آمده استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس، کرمان، همدان و اصفهان به ترتیب بیشترین سطح زیر کشت و تنوع گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده و در مجموع نزدیک به ۸۹ درصد از سطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور در این استان­‌ها قرار دارد.

میزان بالای تولیدات استان‌هایی که از لحاظ شرایط آب و هوایی نسبت به استان اردبیل در سطح پایینی قرار دارند نشان‌گر عدم توجه به این صنعت در استان اردبیل است به‌طوری‌که میزان تولیدات گیاهان دارویی در استان کرمان بیش از ۵۵ هزار تن، استان اصفهان بیش از ۵۰ هزار تن، استان سمنان بیش از ۴ هزار تن، استان فارس ۱۸ هزارتن و ... بوده است.

در کنار آن میزان تولیدات استان‌های همجوار استان اردبیل نیز بیش از ۲ هزار تن بوده و همین امر نشان دهنده غفلت مسؤولان استان اردبیل در توسعه این بخش علی‌رغم ظرفیت‌های بسیار بالای استان اردبیل است.

عدم برنامه ریزی جامع از دلایل جایگاه پایین اردبیل در تولید گیاهان دارویی است
رئیس انجمن گیاهان دارویی استان اردبیل نبود برنامه‌ریزی جامع و عملیاتی در استان اردبیل را یکی از دلایل توسعه نیافتن صنعت گیاهان دارویی در استان اردبیل دانست و بیان کرد: متاسفانه در استان اردبیل برنامه جامعی برای توسعه صنعت گیاهان دارویی نداریم و این درحالیست که این بخش سهم بسیار بالایی در ارزآوری و ایجاد اشتغال و رفع معضل بیکاری دارد.
اسبقیان تصریح کرد: با توجه به ظرفیت‌های بسیار بالای موجود در استان اردبیل در توسعه این بخش، سازمان جهاد کشاورزی و بویژه مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی باید ورود جدی و عالمانه به این موضوع داشته و زمینه فعالیت در این بخش و جذب سرمایه‌گذاران برای تولید وفرآوری محصولات گیاهان دارویی را انجام دهد و این درحالیست که به نظر می‌رسد این سازمان نتوانسته آنچنان که باید و شاید نقش خود را در این زمینه به درستی ایفا کند.

سیاست‌های هدایتی که راه به جایی نمی‌برد
اظهارات رئیس انجمن گیاهان دارویی استان اردبیل درباره بی برنامگی و عدم حمایت مناسب طرح‌های حوزه گیاهان دارویی از سوی نهاد‌های دولتی و سازمان جهاد کشاورزی در حالیست که رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نظر متفاوتی داشته و از اجرای سیاست‌های هدایتی و حمایتی این سازمان در کشت و توسعه گیاهان دارویی سخن به میان می‌آورد.

نیکشاد می‌گوید: با هدف اجرای سیاست‌های هدایتی و حمایتی برای توسعه کشت و فراوری گیاهان دارویی کمک‌های بلاعوض یک تا دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومانی به ازای هر هکتار کشت در نظر گرفته شده و در کنار آن ارائه تسهیلات ارزان قیمت و همچنین زمین برای سرمایه‌گذاری و احداث صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات گیاهان دارویی در نظر گرفته شده است.
وی افزود: در این مسیردر دو سال گذشته به ۲۷ طرح کشت وفراوری گیاهان دارویی، زعفران و گل محمدی تسهیلات ارزان قیمت به میزان بیش از ۱ میلیارد تومان ارائه شده است.

عدم یکپارچگی اراضی از عمده موانع توسعه تولید گیاهان دارویی است
رئیس انجمن گیاهان دارویی استان اردبیل این حمایت‌ها را ناکافی دانسته و عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین موضوعات در کشت گیاهان دارویی بهره‌مندی از اراضی بزرگ در مناطق مستعد و هم‌چنین برنامه‌ریزی علمی برای رفع مشکلات کاشت، داشت، برداشت وفراوری گیاهان دارویی است.

اسبقیان افزود: یکپارچه نبودن اراضی در استان اردبیل و قطعه قطعه شدن اراضی سبب بروز مشکلاتی در بخش کشاورزی استان اردبیل شده، بنابراین در ابتدای امر مسؤولان باید اقداماتی برای شناسایی اراضی بزرگ در استان، جلوگیری از تقسیم شدن اراضی، شناسایی گیاهان مستعد و مشتری پسند و ... انجام دهند و سپس به فکر اجرای طرح‌های بعدی باشند.
وی ادامه داد: برای موفق شدن در توسعه این بخش باید تمامی اقدامات از پایه و زیرساخت اجرا و اصلاح شود چنانچه ما امروزه در بحث بازاریابی فروش محصولات با مشکلات زیادی مواجهیم و در صورت عدم برنامه‌ریزی صحیح تسهیلات ارائه شده نیز به‌جای توسعه این بخش سبب ورشکستگی و بدهکاری سرمایه‌گذاران خواهد شد.

برنامه مدونی برای توسعه صنعت گیاهان دارویی در استان اردبیل وجود ندارد
وجود نداشتن برنامه مدون در استان اردبیل در توسعه صنعت گیاهان دارویی موضوعی است که مورد تاکید شاهی زارع، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان اردبیل نیز بوده و وی با اشاره به این مطلب گفت: متاسفانه علی‌رغم اینکه سازمان‌های متولی در استان اردبیل آمار و برنامه‌هایی در توسعه این صنعت در استان اردبیل ارایه می‌دهند، اما تاکنون اقدامات موثری انجام نگرفته است.
وی تصریح کرد: یکی از دلایلی که کشاورزان و فعالان رغبتی برای ورود به این بخش ندارند نگرانی از نبود بازاریابی مناسب محصولات تولیدی بوده و حلقه مفقوده‌ای در بین تولیدکننده و مصرف کننده گیاهان دارویی وجود دارد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان اردبیل تاکید کرد: با توجه به وضعیت موجود در حوزه گیاهان دارویی انتظار می‌رود که سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با ورود جدی به این موضوع در بحث بازاریابی و توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات گیاهان دارویی اقدامات موثری انجام دهد و در کنار آن حتی خود متولی خرید در این حوزه باشد.

سود بالای تسهیلات بانکی سبب بی رغبتی سرمایه‌گذاران می‌شود
شاهی زارع با اشاره به تسهیلات در نظر گرفته شده برای فعالان این بخش، عنوان کرد: با توجه به سود بالای تسهیلات ارائه شده رغبتی از سوی سرمایه‌گذاران برای ورود به این حوزه وجود ندارد و از این‌رو باید برای گیاهان دارویی ارائه تسهیلات بانکی کم بهره همراه با معافیت‌های سود بانکی در نظر گرفته شود.

فروش فله‌ای
فروش فله‌ای گیاهان دارویی در استان نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر مسئولان اقدامات کافی برای بهره‌برداری از این ظرفیت نکرده‌اند و فقط در یکی دو سال اخیر توجه‌ها به این ظرفیت معطوف شده است. به باور کارشناسان خرید تضمینی محصولات گیاهان دارویی از کشاورزان، ایجاد مراکز تخصصی فرآوری و فروش گیاهان دارویی و راه‌اندازی غرفه‌های معرفی و فروش گیاهان دارویی در نمایشگاه‌های غذایی و دارویی و میراث فرهنگی از جمله راهکار‌های تقویت صنعت گیاهان دارویی است.

‌تنوع گونه‌های گیاهان دارویی
یکی از عطار‌های اردبیل درباره ظرفیت گیاهان دارویی استان می‌گوید: به دلیل اقلیم خاص اردبیل گیاهان شناسایی‌شده تنوع قابل ملاحظه‌ای دارند و گاه از یک گونه چند رقم در مناطق مختلف استان یافت می‌شود، برای مثال براساس تحقیقات گیاه آویشن در اردبیل ۶ نوع دارد که هر کدام در مواد موثر خود متفاوت با دیگری است و این تنوع خود می‌تواند فرصت و ظرفیت مناسب برای برندسازی محصولات گیاهی استان باشد.

عادلی می‌افزاید: با وجود ظرفیت‌های جالب توجه نه‌تن‌ها ظرفیت درمانی گیاهان کوهی استان معرفی نشده است بلکه مسئولان هم از ظرفیت گردشگری گیاهان کوهی غافل هستند. برگزاری بازار‌های محلی، جشنواره‌ها و معرفی در رسانه ملی از جمله اقداماتی است که تاکنون انجام نشده است، جشنواره گل‌های بابونه جنگل فندقلوی نمین را که خرداد هر سال برگزار می‌شود، می‌توان تنها گام اساسی برای معرفی ظرفیت گیاهان دارویی دانست که نشان می‌دهد اگر در این زمینه اقدامات اصولی انجام شود می‌توان از استعداد استان در کشت گیاهان دارویی بیش از این‌ها استفاده کرد.

‌نبود آگاهی و اعتماد
سعادتی، یکی از فعالان جمع‌آوری و فروش گیاهان دارویی، عنوان می‌کند: صنعت تولید و فرآوری گیاهان دارویی در دنیا در حال تبدیل شدن به یکی از سودآورترین فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی در بخش‌های بهداشتی، درمانی و آرایشی است.
‌وی می‌افزاید: استان اردبیل از جمله استان‌های مستعد کشور برای پرورش انواع گیاهان دارویی محسوب می‌شود، در حالی که مردم این روز‌ها به عارضه کم و تاثیر زیاد گیاهان دارویی پی برده‌اند، نبود آگاهی کافی از نحوه استفاده این گیاهان باعث شده است از این ظرفیت به درستی استفاده نشود. از سوی دیگر لازم است با به‌کارگیری روش‌های نوین و صنایع تبدیلی و تکمیلی و توجه به بسته‌بندی استاندارد سطح فروش و تولید این گیاهان را در استان ارتقا داد.

‌ظرفیت اشتغال‌زایی
ظرفیت گیاهان دارویی در حالی تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است که می‌توان با توجه به جمعیت فارغ‌التحصیلان کشاورزی در استان از کشت گیاهان دارویی برای اشتغال‌زایی جوانان نیز استفاده کرد. کارشناسان معتقدند با توجه به ظرفیت بالای منطقه در توسعه کشت گیاهان دارویی می‌توان از این ظرفیت در اشتغال‌زایی و تحقق اقتصاد مقاومتی استفاده کرد.

بقایی، یکی از اعضای اتحادیه تولیدکنندگان گیاهان دارویی اردبیل، اظهار می‌کند: گیاهان دارویی برای توسعه ظرفیت زیادی در استان دارد و بازاریابی مناسب، ایجاد مشوق‌های مورد نیاز، بسترسازی برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی، راه‌اندازی بازارچه‌های عرضه گیاهان دارویی و تسهیل صادرات به کشور‌های همسایه برای توسعه صنعت گیاهان دارویی در کشور و استان اردبیل ضروری است.

‌ضرورت برندسازی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به جمع‌آوری بذور بیش از ۸۰۰ گونه گیاه دارویی در استان اظهار می‌کند: با توجه به ظرفیت این حوزه برای توسعه اقتصادی، باید برای فرآوری، برندسازی و معرفی این ظرفیت اقدامات اساسی صورت گیرد.
نیکشاد به نمونه‌ای از فعالیت انجام‌شده در حوزه مطالعه گیاهان دارویی استان اشاره کرده ومی‌گوید: با شناسایی و معرفی ۱۴۳ گونه از گیاهان شهدزا و گرده‌زا رویکردی مثبت در تولید عسل استان انجام گرفته است.
‌حمایت از کشت تا فرآوری
‌رئیس جهاد دانشگاهی استان هم با بیان این‌که استان اردبیل جزو ۴ استان منتخب کشور برای ایجاد پایلوت صنعتی گیاهان دارویی است، اظهار می‌کند: جهاد دانشگاهی ایجاد مزرعه الگویی مکانیزه، کشت و صنعت گیاهان دارویی و برندسازی گیاهان دارویی اندومیک استان از کشت تا فرآوری را با حمایت دستگاه‌های مرتبط استان و پژوهشکده‌های گیاهان دارویی و توسعه صنایع شیمیایی جهاد دانشگاهی پیگیری می‌کند.
اوچی‌اردبیلی عنوان می‌کند: ۱۵ شرکت با ۲۵ طرح فناورانه در مرکز رشد فناوری فرآورده‌های گیاهان دارویی استان فعالیت می‌کنند و تعداد طرح‌های این مرکز که برای تسهیل چرخه اجرای تحقیقات گیاهان دارویی استان راه‌اندازی شده است، امسال به ۲۹ ایده فناورانه خواهد رسید.

‌نمین در تکاپوی توسعه کشت گیاهان دارویی
‌نمین از شهرستان‌های مستعد کشت گیاهان دارویی استان است.
فرماندار نمین از اختصاص ۱۳۰ هکتار از اراضی این شهرستان به کشت گیاهان دارویی خبر می‌دهد. ناصری اظهار می‌کند: ۹۰ تن ماده خشک انواع مختلف گیاهان دارویی در شهرستان نمین استحصال می‌شود، منطقه سو‌ها در بخش ویلیکج و اورونج در بخش مرکزی بیشترین میزان کشت گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده‌اند.

از آنجائی‌که استان اردبیل یکی از مناطق مستعد کشاورزی و تولید انواع محصولات گیاهان دارویی است، توسعه این بخش می‌تواند نقش بسزایی دررفع معضل بیکاری استان ایفا کند، اما با توجه به وضعیت موجود و نظرات کارشناسان و فعالان این بخش به‌نظر می‌رسد که اهتمام جدی در استان اردبیل برای توسعه این صنعت انجام نشده است.

با توجه به اینکه سال‌جاری به‌عنوان سال جهش تولید از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی نامگذاری شده، مسؤولان استان باید با تجدید نظر در سیاست‌های اقتصادی توجه جدی به حل مشکلات زیربنایی و اساسی حوزه کشاورزی از جمله گیاهان دارویی داشته باشند.

ایجاد صنایع تبدیلی و بسته‌بندی در سطح استان با ایجاد برند‌های مناسب هم می‌تواند علاوه بر توسعه اقتصادی این حوزه از کشاورزی، به ایجاد زمینه‌های اشتغال‌زایی جوانان تحصیل‌کرده و جویای کار استان کمک بسزایی نماید.