فلسفه بعثت از منظر امیرمومنان حضرت علی (ع)

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برای فهم فلسفۀ بعثت برای دوری از برداشت‌های شخصی، ضروری است به قرآن و شاگردان مکتب وحی رجوع کنیم؛ منابعی که خود رسول الله صلی الله علیه و آله برای امت خود به‌یادگار گذاشت و فرمود که اگر به آن دو تمسک بجویید، هرگز گمراه نمی‌شوید «اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِما لَنْ‌تَضِلُّو».

 

امیرالمؤمنین ضمن بیان فلسفه بعثت پیامبران فرمود:
«پس خداوند رسولانش را برانگیخت و پیامبرانش را به‌دنبال هم به‌سوی آنان گسیل داشت تا:
۱ ـ ادای عهد فطرت الهی را از مردم بخواهند؛ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ
۲ ـ و نعمت‌های فراموش‌شده او را به‌یادشان آورند؛ وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ
۳ ـ و با ارائه دلایل بر آنان اتمام حجت کنند؛ وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ
۴ ـ و نیرو‌های پنهان عقول آنان را برانگیزانند؛ وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ
۵ ـ و نشانه‌های الهی را به آنان بنمایانند که عبارت‌اند از آسمانی که بر بالای سرشان افراشته شده و زمین که گهواره زیر پایشان است، معیشت‌هایی که آنان را زنده می‌دارد و اجل‌هایی که ایشان را به دست مرگ می‌سپارد و ناگواری‌هایی که آنان را به پیری می‌نشاند و حوادثی که به‌دنبال هم بر آنان هجوم می‌آورد؛ وَ یُرُوهُمْ آیَاتِ الْمَقْدِرَةِ مِنْ سَقْفٍ فَوْقَهُمْ مَرْفُوعٍ وَ مِهَادٍ تَحْتَهُمْ مَوْضُوعٍ وَ مَعَایِشَ تُحْیِیهِمْ وَ آجَالٍ تُفْنِیهِمْ وَ أَوْصَابٍ تُهْرِمُهُمْ وَ أَحْدَاثٍ [تَتَتَابَعُ]تَتَابَعُ عَلَیْهِمْ
سپس امیرالمؤمنین (ع) با اشاره به دوران بعثت نبی مکرم اسلام فرمود:
«بر این منوال قرن‌ها گذشت و روزگار سپری شد، پدران در گذشتند و فرزندان جای آن‌ها را گرفتند تا خداوند محمّد رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله را برای به انجام رساندن وعده‌اش و به پایان بردن مقام نبوت مبعوث کرد، در حالی که از پیامبران نسبت به پذیرش رسالت پیامبر (ص) عهد گرفت، نشانه‌هایش روشن و میلادش با عزت و کرامت بود. در آن روزگار، اهل زمین مللی پراکنده، دارای خواسته‌هایی متفاوت و روش‌هایی مختلف بودند، گروهی خدا را تشبیه به مخلوق کرده، عده‌ای در نام او از حق منحرف بودند و برخی غیر او را عبادت می‌کردند، چنین مردمی را به‌وسیله پیامبر از گمراهی به هدایت رساند و به‌سبب شخصیّت او از چاه جهالت به در آورد؛ إِلَی أَنْ بَعَثَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مُحَمَّداً [ص‏]رَسُولَ اللَّهِ‌ص لِإِنْجَازِ عِدَتِهِ وَ إِتْمَامِ نُبُوَّتِهِ مَأْخُوذاً عَلَی النَّبِیِّینَ مِیثَاقُهُ مَشْهُورَةً سِمَاتُهُ کَرِیماً مِیلَادُهُ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ یَوْمَئِذٍ مِلَلٌ مُتَفَرِّقَةٌ وَ أَهْوَاءٌ مُنْتَشِرَةٌ وَ طَرَائِقُ مُتَشَتِّتَةٌ بَیْنَ مُشَبِّهٍ لِلَّهِ بِخَلْقِهِ أَوْ مُلْحِدٍ فِی اسْمِهِ أَوْ مُشِیرٍ إِلَی غَیْرِهِ فَهَدَاهُمْ بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أَنْقَذَهُمْ بِمَکَانِهِ مِنَ الْجَهَالَة.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این فراز به چند نکته دربارۀ فلسفۀ بعثت پیامبر (ص) اشاره دارند:
۱ ـ انجام رساندن وعده الهی (لِإِنْجَازِ عِدَتِهِ) ۲ ـ تکمیل نبوت (وَ إِتْمَامِ نُبُوَّتِهِ).
اما برای کشف این مفهوم، یعنی «انجام وعدۀ الهی» توسط رسول الله صلی الله علیه و آله، به دعای ندبۀ امام صادق علیه‌السلام رجوع می‌کنیم. آن حضرت در این دعا مانند امیرالمؤمنین علیه‌السلام ابتدا به معرفی رسولان الهی می‌پردازد و پس از آنکه برخی نعمات خداوند بر رسولان اولوا العزم را معرفی می‌کند، می‌فرماید «برای آنان وصی و جانشینی اختیار کردی، برای آنکه یکی بعد از دیگری مستحفظ دین و نگهبان آیین و شریعت و حجّت بر بندگان تو باشد از مدّتی تا مدّت معین، قرار دادی تا آنکه حق از قرارگاه خود خارج نشود و اهل باطل غلبه نکنند.» امام علیه‎السلام زمانی که می‌خواهد این سیر را به عصر بعثت رسول گرامی اسلام (ص) ارتباط دهد، می‌فرماید: «تا آنکه این امر به حبیب و برگزیده‌ات محمّد صلی اللَّه علیه و آله منتهی شد؛ إِلی أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلی حَبیبِکَ وَ نَجیبِکَ، مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ» و پس از آنکه برخی محبت‌ها و نعمت‌های خداوند بر ایشان را برمی‌شمارد، وعده خداوند دربارۀ غلبه دین خداوند در آخرالزمان بر تمام ادیان را معرفی می‌کند و می‌فرماید «وَ وَعَدْتَهُ أَنْ تُظْهِرَ دینَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ و به او پیروزی دینش را بر تمام ادیان عالم به‌رغم کراهت مشرکان وعده فرمودی»
این قسمت از دعای امام صادق (ع) منطبق بر فراز مربوط به فلسفۀ بعثت پیامبر (ص) است آنجا که امیرالمؤمنین (ع) فرمود خداوند وی را برای انجام رساندن وعده‌ای مبعوث کرد (لِإِنْجَازِ ع
ِدَتِهِ) و اشاره به آیۀ ۳۳ سوره مبارکه توبه یا آیۀ مشابه آن یعنی ۹ سوره مبارکه صف دارد، آنجا که خداوند می‌فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏؛ او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هرچه دین است پیروز کند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.»، وعده‌ای که بناست سیر تکمیل آن در طول زمان و با ظهور حضرت امام عصر (عج) تحقق یابد.