امام علی (ع) لحظات پایانی چه توصیه مهمی داشتند؟

 

ماه مبارک رمضان علاوه بر نزول قرآن و دیگر برکاتش، ویژگی مهمی دیگری برای شیعیان دارد. روز‌ها و ساعت‌های میانی این ماه از شهادت کسی خبر می‌دهد که او را شهید عدالت می‌دانند.

 

در بزرگی این شخصیت همین بس که نام او فراتر از جامعه مسلمانان رفته و زبانزد اندیشمندان غیر مسلمان هم شده است. به عنوان نمونه، جبران خلیل‌جبران درباره امام علی (ع) گفته است: «علی (ع) مانند پیغمبران درگذشت، مقام و شأن او در بصیرت و بینایی، چون پیغمبران، مختص شهر، بلد، قوم، زمان و مکان نبوده و شخصیتی بین‌المللی داشت.»

 

او در جایی دیگر گفته است: «دو طایفه شیفته روش علی (ع) بودند. یکی خردمندان پاکدل و دیگری نیکو سرشتان با ذوق.»

 

وصیت‌ها و سفارش‌های حضرت علی (ع) و سبک زندگی ایشان به اندازه‌ای پربار و پندآموز است که می‌توان به تنهایی یک منشور اخلاقی بی‌کم و کاست از آن تهیه کرد.

 

«پطروشفسکی» استاد دانشگاه لنینگراد درباره ایشان گفته است: «علی (ع) تا سرحد شور و عشق پایبند دین، صادق و راستگو و مقام صفات اولیاءالله در وجودش جمع بود.»

 

با توجه به زندگی امروزی، این پرسش مطرح می‌شود که بیشتر باید به چه نکاتی از سیره امام علی (ع) توجه کنیم و آن را به کار گیریم و اساسا جامعه علوی چه ویژگی‌هایی دارد؟

 

این پرسش‌ها را حجت‌الاسلام محمد شهبازیان استاد حوزه و پژوهشگر دین پاسخ داده است.

 

 

حجت‌الاسلام شهبازیان درباره مسائلی که در سیره امام علی (ع) برای زندگی امروزه ما ضرورری و کاربردی است، گفت: یکی از مسائل مهمی که در عین سادگی اهمیت زیادی و امیرالمؤمنین (ع) از آن به عنوان وصیت‌ به امام حسن مجتبی (ع) بیان کردند، نظم است. ایشان چنین عبارتی دارند: «نظم امرکم» که به تعبیر خیلی خودمانی یعنی این‌که مواظب نظم و منظم بودن در امورتان باشید.

 

زمانی ممکن است انسان به این قضیه ساده نگاه کند و بگوید چرا امام علی (ع) با آن همه فضیلت، جایگاه و ویژگی که شیعه و سنی از ایشان بیان کرده‌اند که هزار در علم را علی (ع) باز کرده است و از محتوای علوم زمین و زمان اطلاع دارد، به این موضوع ظاهرا جزیی تأکید کرده است.

 

اگر اندازه‌ای در این بحث دقیق شویم، می‌بینیم یکی از آسیب‌های جدی که به زندگی روزمره افراد یا جامعه وارد می‌شود، از بی‌نظمی و بی‌تدبیری است. برخی‌ها به صورت طنز می‌گویند نظم ما در بی‌نظمی است. یعنی برای کار‌های روزانه‌ خود هیچ برنامه مشخصی ندارند. در حالی که طبق سفارش ایشان، باید هر فردی در هر جایگاهی با هر شغل و منصبی این مساله مهم را رعایت کند.

 

به‌عنوان مثال، سیستم شهرسازی ما شامل حال این نکته می‌شود. یک روزی جایی را آسفالت می‌کنند، یک ماه بعد آن را می‌کَنند. یک شهردار می‌آید یک بلوار می‌کشد، شهردار بعدی آن را تغییر می‌دهد؛ این یعنی بی‌نظمی.

 

 

او با بیان این‌که نظم فقط مرتب قرار دادن وسایل نیست، درباره اهمیت این موضوع افزود: نظم باید در جزء تا کلان زندگی حاضر باشد. فردی که در هر زمینه‌ای مسئول است می‌تواند برای افق ۲۰ ساله برنامه‌ریزی کند. چیزی که رهبر معظم انقلاب به عنوان سند چشم‌انداز مطرح کردند. یا بیانه‌ای که بیانیه گام دوم انقلاب بود که بر اساس آن باید از الان بنشینند و برنامه‌ریزی کنند. دانستن این‌که به چه افق‌هایی باید برسیم، ضروری است. همین دستور امیرالمومنین (ع) را باید از منظر اخلاق، عبادات و مباحث اجتماعی رعایت کرد.

 

این استاد حوزه با بررسی سفارش حضرت علی (ع) از منظر عبودیت، گفت: گاه شخصی ساعت‌های طولانی را در حرم امام رضا (ع) می‌نشیند و خود را کامل از نظر روحی تخلیه می‌کند. این از نظر علم اخلاق کار اشتباهی است. چون انسان‌ها همیشه باید پتانسیل، خواستن، خواهش و آن عطش مجدد برگشتن به سمت عبادت را در درون خودن نگاه دارند. اگر ۶ ساعت می‌توانید عبادت کنید، نباید این کار را بکنید. باید ۲ ساعت این کار را انجام دهید که آن عطش هنوز درون شما زنده بماند. این نظم در سیستم عبادت است.

 

او با یادآوری مناسک شب‌های قدر گفت: گاه شب‌های قدر دیده می‌شود که عده‌ای تا صبح بیدارند، در حالی که بقیه شب‌های ماه رمضان دریغ از این‌که بخواهند ذکری بگویند یا نمازی بخوانند. افراط و تفریط‌ها و نظم نداشتن حتی در عبودیت هم مسأله‌ساز است. به اعتقاد من، بهترین توصیه‌ای که حضرت علی (ع) می‌توانند در همه حوزه‌ها به جامعه داشته باشند، همین مطلبی است که فرموده‌اند.

 

 

واژه جامعه علوی، ترکیبی است که بار‌ها شیعیان درباره آن صحبت کرده‌اند. جامعه‌ای که به مدینه فاضله مسلمانان بدل شده است. هرچند هنوز با این جامعه فاصله زیادی داریم.

 

حجت‌الاسلام شهبازیان درباره ویژگی‌های یک جامعه علوی و ولایی، گفت: جامعه از محیط کوچک‌تری به نام خانواده و فرد تشکیل شده است. جامعه علوی ویژگی‌هایی دارد. نخست باید یک ایدئولوژی و مبانی درست در جامعه وجود داشته باشد. یعنی بدانند کار‌های جزء روزانه را بر اساس مبانی که اصطلاحا در امور اداری به آن‌ها اسناد بالادستی گفته می‌شود، تنظیم کنند. در غیر این صورت، این جزء، پیچ و مهره‌ای به دردنخور خواهد بود.

 

در مبانی اجتماعی هم همین است. اگر ایدئولوژی و مبانی اعتقادی در یک جامعه تکمیل شود، یعنی یک جامعه بداند که خدامحور، شریعت‌محور و وظیفه‌محور است، در آن شرایط می‌تواند برنامه و زندگی خود را بر اساس آن‌ها تنظیم کند و درست تصمیم بگیرد.

 

 

این پژوهشگر با ارائه سخنی از پیامبر اسلام (ص) درباره دیگر ویژگی‌های جامعه علوی بیان کرد: پیغمبر (ص) فرمودند که اگر کسی به امور مسلمان دیگر توجه نکند، مسلمان نیست. یعنی اگر مسلمان نداند در محیط اجتماعی دیگر مسلمانان چه اتفاقی می‌افتد، در زمره مسلمانان قرار نمی‌گیرد.

 

مسلمان کسی است که به محیط پیرامون خود آگاه باشد. جامعه علوی، جامعه‌ای است که مبانی ایدئولوژی آن مشخص است. ویژگی دیگر آن جامعه، وجود داشتن تهذیب فردی و اخلاقی در جامعه است.

 

به گفته او، گاه مجبوریم طبق قانون عمل کنیم. یعنی چون قرار است دوربین جلوی سرعت غیرمجاز ما را بگیرد، به همین دلیل با سرعت مطمئنه حرکت می‌کنیم و در ظاهر، قانون را رعایت می‌کنیم. در حالی که جامعه علوی فراتر از این‌ها است.

 

جامعه علوی، جامعه‌ای است که حضرت علی (ع) فرمودند: همیشه خدا را در نظر بگیرید، زیرا همان خدایی که تو را لحظه به لحظه رصد می‌کند، قرار است تو را قضاوت و حکم صادر کند. بر اساس این تعریف، اگر کسی بتواند در جامعه‌ای رشوه بگیرد، ظلم کند و در عین حال کسی او را سرزنش نکند، اما از این کار‌ها خودداری کند، آن جامعه علوی است.

 

این پژوهشگر افزود: اگر کسی تهذیب نفس داشته باشد، حتی اگر قانون فراتر از حد معمول به او اجازه دهد، هیچ کار خلاف و گناهی نمی‌کند. ویژگی‌های جامعه علوی، تهذیب نفس و کمال است.

 

 

زندگی امام علی (ع) و سفارش‌های ایشان به اندازه‌ای جامع و آموزنده است که می‌تواند در همه دوران‌ها و همه جوامع از آن‌ها بهره گرفت.

 

حجت‌الاسلام شهبازیان درباره درس‌های مهم امام علی (ع) که شامل حال این روز‌های کشور می‌شود، افزود: آن چیزی که در زمان امیرالمؤمنین (ع) وجود داشته است، امروز هم حاکم است. نکته‌ای که ما به آن نیار داریم و باید به آن توجه کنیم، این است که ایشان با آن مقام و جایگاه و عظمت، چون در آن زمان از سوی مردم یاری نشد، حکومت ظاهری را به دست نیاورد و ۲۵ سال خانه‌نشین شد.

 

او ادامه داد: امیرالمؤمنین (ع) با آن عظمت، چون برخی از کارگزارانشان، متخلف و اختلاس‌کننده از آب درآمدند، معاویه توانست در برخی از عملکرد‌ها برای ایشان آزار و اذیت ایجاد کند. اگر در جامعه و کسانی که خواص و مسئول هستند، به جای این‌که به دین توجه داشته باشند، به دنیا اهمیت دهند و اگر مردم به دنبال این باشند که چند روزی را رفاه ظاهری داشته باشند و مقاومت را از دست بدهند، طبیعتا حتی اگر خلیفه مسلمانان، امیرالمؤمنین (ع) باشد، ایشان نیز زمین‌گیر می‌شوند.