پخش زنده
امروز: -
ماجرای کاغذ تحریر در ایران ؛ از تولید تا واردات
حمایت از واردات کاغذ تحریر برای کمک به مطبوعات و فرهنگ کشور انجام می‌شود، اما آیا عزمی برای خودکفایی در تولید کاغذ تحریر در کشور وجود دارد؟!
مطبوعات یا رسانه های چاپی، کتاب، دفتر و انواع کاغذ در زندگی روزمره جایگاه مهمی دارند.
مصرف کاغذ در تاریخ ایران
کاغذ اخبار؛ نخستین روزنامه ایران!
نخستین شماره نشریه «کاغذ اخبار» ۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶ خورشیدی، (یکم مه ۱۸۳۷) به فرمان محمدشاه به وسیله میرزا صالح شیرازی در چهار صفحه با قطع ۲۴ در ۴۰ سانتی‌متر به‌صورت ماهانه در تهران انتشار یافت.
نخستین کتاب چاپ شده در ایران بر اساس مدارک موجود، کتاب زبور داوود یا ساغموس در سال ۱۰۱۶ خورشیدی (۱۶۳۸ میلادی) در زمان حکومت صفویان به زبان و خط ارمنی در شهر جلفای اصفهان به چاپ رسیده است.
همواره برای چاپ مطبوعات و کتاب، نیاز به کاغذ تحریر وجود دارد.
کاغذ از مهم‌ترین ابزار دانش بشری است؛ قبل از اختراع کاغذ، انسانها از سنگ، ورقه‌های خاک رس، پاپیروس و یا پوست برای نوشتن و ثبت منابع استفاده می کردند؛ در حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد، مصریان باستان نخستین نوع کاغذ را، با روی هم قرار دادن و فشردن لایه‌های نازک ساقه گیاه پاپیروس به یکدیگر تهیه کردند و روی آن می‌نوشتند.
اما تاریخ نویسان اختراع هنر کاغذ سازی را به چینی‌ها نسبت می‌دهند، تاریخ دقیق این اختراع مشخص نبوده ولی اغلب آن را به حدود ۱۰۵ میلادی ثبت می‌کنند زیرا در این سال ساخت کاغذ به طور رسمی بوسیله تسایلون مخترع کاغذ به امپراطور چین گزارش شد؛ در آن زمان از پوست داخلی یک نوع درخت توت و ساقه‌ی نی استفاده می‌شد.
کاغذ گرفته شده از واژه‌ی چینی کاذی (kazy) است که البته ریشه‌ی سانسکریت دارد.در واقع کاغذ، الیاف سلولزی در هم تنیده و متراکمی است که به صورت فشرده و برگه‌های بسیار باریک درآمده است؛ در قدیم از خمیر پنبه یا کتان یا کنف تولید می‌شد، ولی امروزه طی فرایند پیچیده‌ای از رشته‌های سلولزی به دست می‌آید.
تاریخ کاغذسازی در ایران به سال ۷۵۱ م (۱۳۴ ق.) می‌رسد. آثار مانوی که در سرزمین تورفان پیدا شده به زبان اشکانی و کاغذ آن سمرقندی است. در این سال پس از هجوم چینیان به سمرقند، ایرانیان نخستین ملتی بودند که این فن را از تعدادی از اسیران جنگی که متخصص کاغذسازی بودند فرا گرفتند. کاغذ در ۷۹۳ م. (۱۷۷ ق.) از طریق جاده ابریشم به بغداد، دمشق، مصر و از آنجا در امتداد دریای مدیترانه به آسیای مرکزی و سپس به اسپانیا و دیگر کشورهای اروپایی برده شد؛ بنابراین می‌توان ادعا کرد، ملتی که کاغذ را در میان اعراب و سپس میان دیگر ملل متمدن جهان رواج داد ایرانیان بودند که نقش مهمی در تمدن جهانی ایفا کردند.
افزایش روزافزون مصرف کاغذ، موجب اختراع ماشین کاغذسازی در دو قرن اخیر شده است، دستگاه کاغذسازی را یک مخترع فرانسوی به نام نیکولا روبر ۱۷۹۸ اختراع کرد؛ برادران فورد رینیر یعنی هنری و سیلی آن را در سال ۱۸۰۳ اصلاح و تکمیل کردند.
در ایران نخستین دستگاه کاغذسازی سال ۱۳۱۳ در کرج راه‌اندازی شد، اما به علت آغاز جنگ جهانی دوم از کار باز ایستاد؛ بعد از جنگ، کارشناسان، گیلان و خوزستان را مناسب‌ترین مکان برای احداث کارخانه کاغذسازی تشخیص دادند، گیلان به دلیل داشتن چوب‌های جنگلی، کاه و پوست برنج، و خوزستان به دلیل داشـتن الیاف نی و تفاله نیشکر مازاد کارخانه قند (بهترین مواد اولیه مورد نیاز کارخانه) و هر دو منطقه به علت داشتن آب و برق کافی، بهترین شرایط را داشتند.
دومین کارخانه کاغذسازی در سال ۱۳۲۶ در ورامین با ظرفیت ۱۲ هزار تن توسط فرانسویان تأسیس شد که مدت زیادی کار نکرد؛ در سال ۱۳۲۶ در هفت تپه خوزستان کارخانه کاغذسازی پارس با مساحت ۸۵۰ هزار مترمربع و در آذرماه ۱۳۴۹، با ظرفیت ۳۵۰۰۰ تن کاغذ افتتاح شد؛ کارخانه صنایع چوب و کاغذ مازندران که در ۱۳۵۳ در ۱۲ کیلومتری جاده ساری-سمنان تأسیس شد و هم اکنون بخش زیادی از کاغذ کشور را تأمین می‌کند.
روغنی گلپایگانی رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران گفت: در حال حاضر ۱۰۵ واحد تولیدی با ظرفیت سازی سالانه دو میلیون و ۸۰۰ هزار تن برای تولید انواع کاغذ در کشور فعال هستند؛ در زمینه کاغذ بسته بندی حدود ۹۰۰ هزار تن نیاز داخل است، اما یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن تولید می‌کنیم، ایران در تولید این نوع از کاغذ به خودکفایی رسیده، اما در زمینه کاغذ تحریر با وجود ظرفیت سازی ۱۴۰ هزار تنی تولید در داخل، سالانه بیش از ۲۵۰ هزار تن کاغذ تحریر از مبادی رسمی گمرک وارد کشور می‌شود.
امیدی برگزار کننده نمایشگاه کاغذ، مقوا، فرآورده‌های سلولزی و صنایع وابسته از تولید یک میلیون و ۶۰۰ هزار تنی کاغذ بسته بندی خبر داد و گفت حدود ۴۰ درصد مازاد بر نیاز کشور صادر می شود.
همچنین صفرپور دبیر انجمن صنعت کارتن و ورق از صادرات ۱۹ هزار تنی کارتن در سه ماه اول امسال خبر داد.
از شواهد ماجرا چنین برمی آید که ایران در زمینه تولید کاغذ بسته بندی و مقوا خودکفا شده و حتی توان صادرات به کشورهای همسایه دارد اما در زمینه تولید کاغذ تحریر که یکی از دغدغه‌های رهبر انقلاب و دیگر مسئولان کشور است، با کمبود تولید مواجه هستیم و نیاز به واردات داریم.
رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران گفت: در ۱۰ سال گذشته، سالانه حدود ۳۸۰ هزار تن کاغذ وارد کشور شده، اما با تولید ۱۸۰ هزار تن می‌توانیم به طور کامل نیاز داخل برای کتاب‌های درسی، دفترچه‌های مشق و نیاز چاپ کتاب و نشریات کشور را رفع کنیم؛ این در حالی است که ۶۰ تا ۷۰ هزار تن از نیاز در داخل تولید می شود.
البته در چند سال اخیر، تولید کاغذ تحریر هم در کشور رشد خوبی داشته است.
برادران معاون صنایع عمومی وزیر صمت از رشد ۸۰ درصدی تولید کاغذ تحریر داخلی در سال ۱۴۰۱ خبر داد.
وی افزود: واحدهایی قبلا نیمه فعال یا تعطیل بودند مانند چوب و کاغذ مازندران که هم اکنون تولید کاغذ را از ۱۵ هزار تن به ۴۵ هزار تن افزایش داده است، از طرفی سال گذشته ۷۰ درصد کتاب های درسی با تولید داخل، تامین شد که سهم عمده ای از تولید کتاب های درسی را به خود اختصاص داد.
اما تولید کاغذ تحریر به دلایل متعدد در داخل کشور خیلی موفق نبوده است.
رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران در خصوص علت عقب ماندن در این صنعت گفت: ارزان بودن قیمت تمام شده کاغذهای وارداتی از کاغذ تولید داخل، نداشتن فناوری تولید کاغذ در تناژ بالا، نفروختن ماشین آلات تخصصی تولید کاغذ تحریر با کیفیت و مرغوب توسط کشورهای خارجی به دلیل تحریم ها، کمبود مواد اولیه، استفاده نکردن از تمام ظرفیت کارخانه های تولید کاغذ، توجه نکردن به سرمایه گذاری داخلی، حمایت قوانین بالادستی از واردات و معافیت مالیات بر ارزش افزوده واردات کاغذ برای کمک به مطبوعات و فرهنگ کشور که به طور نمونه قانون ۹ درصد ارزش افزوده و مالیات به کاغذ تحریر وارداتی تعلق نمی‌گیرد که به نفع واردکننده است نه تولید.
البته در این بین، مشکلات ساختاری دیگری نیز وجود دارد از جمله چند سال، قرار است در جنوب کشور کارخانه ای با ظرفیت ۲۲۰ هزار تن به همت بخش خصوصی یا ستاد اجرایی فرمان امام احداث شود، اما تاکنون اجرایی نشده است و اگر این کارخانه احداث شود نه تنها نیاز کشور ۱۰۰ درصدی رفع می‌شود بلکه بخشی هم به کشورهای عراق، کویت و امارات صادر خواهد شد زیرا دو میلیون تن باگاس یا تفاله نیشکر در جنوب کشور تولید می شود که می توان از این تفاله ها، کاغذ تحریر خوبی تولید کرد.
علاوه بر احداث کارخانه‌های جدید؛ یکی از ظرفیت‌های بلااستفاده برای تولید کاغذ تحریر، کارخانه کاغذسازی زاگرس در استان فارس است که بدلیل تخصیص ندادن منابع مالی که بر اساس نظر کارشناسان از ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه ای که برای حرکت چرخ تولید نیاز داشت به یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته و همچنین کارخانه کاغذسازی لوح سبز در استان خوزستان که ۱۷ سال تولید را متوقف کرده است را می توان به چرخه تولید بازگرداند.
مخبر معاون اول رئیس جمهور گفت: کارخانه‌های در حال احداث در حوزه تولید کاغذ تعیین تکلیف شدند و مشکلات آنها در حال رفع است تا سریعتر به بهره برداری برسند؛ همچنین برای دو فقره وام کارخانه کاغذسازی زاگرس در کارگروه کاغذ، تصمیم گیری و مشکل این کارخانه حل شده است.
روغنی گلپایگانی رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران با اشاره به دستور چند سال پیش برای راه اندازی دو واحد تولید کاغذ در خوزستان و فارس گفت: اگر این دو واحد راه اندازی شود نیاز‌های کشور کاملا برطرف می‌شود؛ با وجود اینکه دو ماه پیش معاون اول رئیس جمهور به رئیس کل بانک مرکزی دستور داد تا ارز و پول مورد نیاز تولیدکنندگان کاغذ تحریر تامین و تخصیص داده شود در این رابطه هیچ اقدامی صورت نگرفته با وجود اینکه کتاب‌های سال تحصیلی باید تا اول مهر آماده و توزیع شود.
حدود ۹ سال پیش ما یکی از وارد کنندگان کاغذ مقوا بودیم، اما با همکاری وزارت صمت، سندیکا و سرمایه گذاران بخش خصوصی، امروزه نه تنها توانایی تامین نیاز داخل را داریم بلکه به کشورهای دیگر هم صادرات می کنیم و هر روز بر توان ظرفیت تولید داخل کارخانه های کاغذسازی افزوده می شود.
افزایش تولید در زمینه تولید کاغذ تحریر در کشور نیز می تواند اتفاق بیافتد البته این امر مستلزم حمایت همه جانبه مسئولان از این صنعت است تا ظرفیت تولید داخل بالا رفته و کشور از واردات کاغذ تحریر بی نیاز شود.
گزارش از مهدی محمدزاده خبرنگار تحریریه صنعت خبرگزاری صداوسیما
نظر شما