باید علوم انسانی را بر مبنای انسان‌شناسی قرآنی بازسازی کنیم

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، نماینده ولی فقیه در سپاه‌ پاسداران انقلاب اسلامی در همایش بین‌المللی علوم انسانی اسلامی که صبح امروز (یکشنبه) در سالن همایش‌های صدا و سیما برگزار شد، با تأکید بر اینکه مبنای علوم انسانی اسلامی باید انسان‌شناسی قرآنی باشد، اظهار داشت: مشکل اصلی تولید علوم انسانی غرب، تلقی نادرست از انسان است؛ در حالی‌که اسلام تصویری جامع، هدفمند و متعالی از انسان ارائه می‌دهد.

حجت‌الاسلام حاجی‌صادقی با اشاره به نسبت اسلام با علوم انسانی و سیاست؛ به بررسی مبانی انسان‌شناسی اسلامی پرداخت و گفت: هر مکتبی، چه بشری و چه الهی، باید سبک زندگی‌ای برای انسان ارائه دهد که او را به کمال وجودی و مقصد نهایی‌اش برساند. همه مکاتب مدعی‌اند که سعادت انسان را می‌شناسند، اما این مهم تنها با شناخت صحیح انسان ممکن است.

نماینده ولی فقیه در سپاه افزود: اسلام تلقی خاصی از انسان دارد که بر اساس آن، علوم انسانی‌اش را نیز تنظیم می‌کند. انسان‌شناسی قرآنی، نقطه عزیمت اسلامی‌سازی علوم انسانی است. اگر این تلقی درست نباشد، نمی‌توان انتظار داشت که نتایج و رویکرد‌ها با مبانی دینی سازگار باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین حاجی‌صادقی با طرح سه سؤال بنیادین در حوزه انسان‌شناسی اسلامی عنوان کرد: باید بپرسیم اولاً انسان در نظام آفرینش چه جایگاهی دارد؟ ثانیاً سعادت این انسان چیست و ثالثاً راه رسیدن به این سعادت کدام است؟ پاسخ به این سه پرسش می‌تواند مبنای شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی قرار گیرد.

نماینده ولی‌فقیه در سپاه سپس به سرفصل‌های اصلی انسان‌شناسی اسلامی در قرآن پرداخت و افزود: قرآن، انسان را موجودی دو ساحتی معرفی می‌کند که برخلاف دیگر مخلوقات، ترکیبی از روح الهی و جسم خاکی است. این دوگانگی، منشأ تمایلات و نیاز‌های متنوع انسان است که باید هر دو مورد توجه قرار گیرد. قرآن می‌فرماید «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی»؛ انسان حامل نفخه‌ای از روح خداوند است و همین بُعد الهی، او را مستعد رشد و تعالی قرار داده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حاجی‌صادقی ادامه داد: قرآن، انسان را موجودی خردمند و دارای عقل معرفی می‌کند که مبنای تمام معارف و ادراکات اوست. ادراکات انسان محدود به حواس نیست بلکه عقلانیت، شرط اصلی پذیرش وحی و هدایت الهی است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید «العقلُ صاحبُ جَیشِ الرَّحمنِ و الهوى قائدُ جیشِ الشیطان»؛ جنگی در درون انسان برپاست میان عقل و هوا، که هریک می‌خواهند نفس را به تصرف خود درآورند.

نماینده ولی‌فقیه در سپاه در ادامه گفت: انسان در قرآن موجودی هدفمند است؛ نه تنها کل عالم هدفمند آفریده شده، بلکه آفرینش انسان نیز بی‌هدف نیست. خداوند می‌فرماید «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا»؛ انسان، از خداوند نشأت گرفته و به سوی او بازمی‌گردد. این هدفمندی، مسیر حیات انسانی را مشخص می‌کند.

حجت‌الاسلام حاجی‌صادقی به اصل آزادی انسان در نگاه قرآن نیز پرداخت و افزود: یکی از تفاوت‌های بنیادین انسان با سایر موجودات، حریت و آزادی اوست. انسان نه‌تنها تکویناً آزاد است، بلکه تشریعاً نیز آزادی دارد و حتی نمی‌توان دین و هدایت را به او تحمیل کرد. قرآن می‌فرماید «لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ». وظیفه پیامبران، دعوت و ارائه راه است، نه اجبار.

نماینده ولی فقیه در سپاه تاکید کرد: این آزادی مطلق نیست؛ انسان در عین آزاد بودن، مسئول است. انتخاب‌های او بدون حساب‌رسی نیستند. خداوند می‌فرماید «وَقِفُوهُمْ ۖ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ»؛ یعنی انسان باید پاسخگوی انتخاب‌های خود باشد. آزادی انسان، همراه با مسئولیت و تعهد است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حاجی‌صادقی سپس به ابدی بودن انسان در فرهنگ دینی اشاره و عنوان کرد: اسلام انسان را ازلی نمی‌داند، اما ابدی می‌داند. مرگ پایان نیست، بلکه آغاز حیات جدیدی است. دنیا محل ساختن ابدیت انسان است و ارزش بسیار بالایی دارد؛ چراکه سرنوشت ابدی انسان در آن رقم می‌خورد.

نماینده ولی‌فقیه در سپاه اضافه کرد: نکته دیگر آن است که انسان، موجودی نامتناهی است. انسان در هیچ زمینه‌ای قانع نمی‌شود؛ زیرا روح نامتناهی دارد و تنها با ارتباط با موجود نامتناهی آرام می‌گیرد. قرآن تأکید دارد که انسان با غیر خدا آرام نمی‌گیرد. این حقیقت، مبنای نیاز انسان به دین و هدایت الهی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حاجی‌صادقی در پایان تأکید کرد: با توجه به این تصویر جامع از انسان، اسلام در حوزه علوم انسانی، حرف تأسیسی دارد. نمی‌توان رویکرد تقلیدی یا تفویضی در پیش گرفت. باید علوم انسانی را بر مبنای انسان‌شناسی قرآنی بازسازی کنیم تا بتوانیم حکمرانی و سایر شئون اجتماعی را نیز بر مبنای اسلام طراحی کنیم.