بازار خرما، زیر سایه دلالان، اختلاف قیمت از نخلستان تا سفره مردم

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما آبادان؛  نخلداران خوزستانی هر ساله در پایان تابستان ما حصل زحمات یک ساله خود را برداشت می‌کنند.

خوزستان استانی است که با بیش از ۲۳ هزار هکتار نخلستان و تولید سالانه حدود ۲۷۰ تا ۲۸۰ هزار تن خرما یکی از قطب‌های اصلی تولید این محصول در کشور به شمار می‌رود.

اما در کنار این ظرفیت بزرگ یک چالش جدی مسیر تولید تا بازار را تحت تاثیر قرار داده گسترش دلالی و واسطه گری در خرید خرما.

دلالی در بازار خرما؛ سبب اختلال ساختاری در زنجیره ارزش و بی‌صدایی تولیدکنندگان شده است بطوری که در سال‌های اخیر حضور دلالان و واسطه‌ها کام کشاورزان را تلخ کرده است. 

در حالی که خرما یکی از مزیت‌های جدی بخش کشاورزی کشور است، ورود واسطه‌ها و دلالان به زنجیره توزیع، فاصله قیمتی نگران‌کننده‌ای میان تولیدکننده و مصرف‌کننده ایجاد کرده است. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در برخی مناطق جنوبی، قیمت خرید هر کیلو خرما از نخل‌داران به‌طور متوسط کمتر از نصف بهایی است که در بازار‌های شهری به فروش می‌رسد. این اختلاف، نه‌تنها سود اصلی را از تولیدکننده سلب می‌کند، بلکه باعث بی‌ثباتی در عرضه و تحریک بازار به نوسانات غیرمنطقی می‌شود.

بازار خرما در سال‌های اخیر نشانه‌های آشکاری از یک اختلال ساختاری در زنجیره ارزش نشان می‌دهد؛ اختلالی که ریشه اصلی آن نه در تولید، بلکه در حلقه‌های واسطه‌گری و نبود نظام ارتباطی شفاف میان تولیدکننده، بازار و نهاد‌های تنظیم‌گر است. بررسی‌های میدانی و داده‌های اقتصادی نشان می‌دهد سهم کشاورز از قیمت نهایی همچنان ناچیز است و بخش قابل‌توجهی از ارزش افزوده، در مسیر‌های غیررسمی توزیع میان دلالان و واسطه‌ها دست‌به‌دست می‌شود.

دلالانی که حاصل دسترنج کشاورز را ناچیز می‌خرند و به قیمتی گزاف به مردم می‌فروشند.

مشکل تنها وجود دلال نیست؛ بلکه نبود یک سازوکار اطلاعاتی منسجم است که بتواند قیمت، حجم عرضه، هزینه‌های واقعی تولید و نیاز بازار را شفاف و قابل پیگیری کند. در چنین فضای مبهمی، دلالی نه‌تنها رشد می‌کند، بلکه تبدیل به بخشی از ساختار تصمیم‌سازی بازار می‌شود.

نتیجه این وضعیت، نوسان‌های مصنوعی قیمت، بی‌اعتمادی تولیدکننده به آینده بازار و از دست رفتن موقعیت‌های صادراتی است.

از طرفی به گفته کشاوران نبود سردخانه کافی، کمبود مراکز خرید مستقیم و مشکلات حمل و نقل سبب شده آن‌ها عملاً گزینه‌ای جز فروش محصول به دلالان نداشته باشند. معامله‌ای که سود اصلی آن به جیب واسطه‌ها می‌رود.

این در حالی است که ۷۰ تا ۸۰ درصد خرمای خوزستان در رده با کیفیت و مناسب صادرات قرار دارد و می‌تواند ارزش اقتصادی بسیار بالاتری ایجاد کند، اما نبود زنجیره کامل فرآوری بسته بندی و بازاریابی مانع نهر سرداری از این ظرفیت شده است.

تحلیلگران معتقدند اگر قرار است این چرخه فرساینده متوقف شود، بازار خرما به سه اصلاح کلیدی نیاز دارد:

۱. ایجاد سامانه شفافیت قیمت و جریان کالا برای حذف بازیگران غیر مولد.

۲. تقویت تشکل‌های تولیدی و قرارداد‌های منصفانه برای افزایش قدرت چانه‌زنی نخلداران.

۳. بازطراحی شبکه توزیع با محوریت عرضه مستقیم، کاهش هزینه‌های مبادله و ارتقای کیفیت محصول.

کارشناسان بر این باورند که نبود شفافیت در فرآیند خرید و فروش، ضعف نظارت در حلقه‌های میانی و نبود سامانه‌های کارآمد برای عرضه مستقیم، به دلالی ساختارمند فرصت رشد داده است. نتیجه این چرخه معیوب، کاهش انگیزه کشاورزان برای توسعه باغات، افت کیفیت محصول در برخی مناطق و افزایش هزینه برای مصرف‌کننده نهایی است.