زراعت گیاهان دارویی؛ سرمایه‌ای ملی و اقتصادی جهانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، حدود 8 هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که حدود 2000 گونه آن دارای خواص دارویی است و ایران با توجه به تنوع اقلیمی مکانی مناسب برای پرورش و کاشت گیاهان دارویی محسوب می شود.

رویکرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و ترکیب های طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی - بهداشتی و غذایی و به دنبال آن توجه مردم، مسئولان و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر ، تحقیقات پایه ای و کاربردی وسیعی را در این زمینه ضروری می کند.

گیاهان دارویی در صورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره برداری صحیح می تواند نقش مهمی در افزایش سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیرنفتی داشته باشد.

تجارت جهانی گیاهان دارویی از 60 میلیارد دلار در سال1996 به 100 میلیارد دلار در سال 2010 افزایش یافته است و بر اساس پیش بینی بانک جهانی در سال 2050 گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به دهها برابر خواهد رسید.

عادل جلیلی رئیس موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور  می گوید: ایران کشوری غنی از نظر تعداد گونه های گیاهی و به تناسب آن ظرفیت گیاهان دارویی بسیار بالایی است و در در دنیا گیاهان دارویی براساس رویکرد جدیدی که در حوزه سلامت ایجاد شده است ،  استفاده از داروهای با منشاء طبیعی و گیاهی رونق پیدا می کند.

رئیس موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشورمی افزاید : بحث مهمتر، حفظ منابع ژنتیکی کشور است  واینها سرمایه ملی میلیون ها سال است که در کره زمین ایجاد شده است و ما با نگاه اقتصادی ارزش بیشتری به سرمایه ملی خود می دهیم تا بتوانیم ضمن حفظ، آنها را به عنوان سرمایه ملی به آینده بسپاریم.

جلیلی می افزاید: در کنار بحث گردشگری و همچنین بحث ترانزیت کالا که ایران دارای ظرفیت بالایی است ، اقتصاد گیاهان دارویی می تواند موضوع جدی و با ارزش افزوده قابل توجهی باشد. 

140هزار هکتار سطح زیر کشت گیاهان دارویی

خانم فاطمه سفیدکن معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور نیز  می گوید: سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سال گذشته 140 هزار هکتار بوده که 13 هزار و 500 هکتار آن گل محمدی ، 83هزار و 500 هکتار زعفران و 43 هزار هکتار هم سایر گیاهان دارویی است که در استان های مختلف کشت می شود.

وی ادامه می دهد: ارزش گیاهان دارویی در سال گذشته 91 میلیون دلار بوده که از این مقدار4.7 میلیون دلار انواع زیره ، 13.2 میلیون دلار آن گشنیز و تخم گشنیز، 6.6 میلیون دلار حنا و ارزش صادرات گل محمدی هم 13.4 میلیون دلار است البته این آمار شامل زعفران نمی شود و رقم خوبی را به خودش اختصاص می دهد.

به گفته وی مهم ترین مشکل ما در صادرات این است که اکثر گیاهان صادراتی را به صورت خام به همه دنیا می فرستیم که ارزش افزوده ناشی از صادرات پایین می آید و حجم موادی که صادر می کنیم ، بسیار بالاست.

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور ادامه می دهد:  اگر بر گیاهان داخل بومی انحصاری خودمان متمرکز شویم و از صادرات مواد خام جلوگیری کنیم و این نوع از گیاهان دارویی را کشت و خودمان فراوری کنیم به تقویت جایگاه اقتصادی کشور هم کمک می کند.

افزایش سطح زیر کشت تا 500هزار هکتار تا افق 1404

خانم سفید کن  جایگاه اقتصادی فرآوری داخلی گیاهان دارویی را بسیار بالا می داند  و می افزاید: این گیاهان انحصاری ماست و وقتی در دنیا محصولی از آنها معرفی می کنیم منحصر بفرد  می شود  و در کنار آن  خیلی از گیاهان دارویی انواع گیاهان کم توقعی از لحاظ  اب است و با توجه به شرایط کم آبی در کشور نیاز آبی و تغذیه ایی بالایی ندارد و می تواند به عنوان یک کشت جایگزین برای بسیاری از گیاهانی استفاده شود که در حال  حاضر به حالت زراعی کاشته می شود و مصرف آب بالایی دارد.

با توجه به پتانسیل این گیاهان برای کشت در شرایط دیم می توان سطوح وسیعی از کشور را تا حد 500 هزار هکتار برنامه ریزی کرد که در وزارت جهاد کشاورزی تا افق 1404 پیش بینی شده است و بیش از سه برابر سطح کشت فعلی می تواند سطح زیر کشت گیاهان دارویی را افزایش دهد.

تجاری سازی از اولویت های بخش تحقیقات گیاهان دارویی

دکتر محمد باقر رضایی رئیس بخش تحقیقات گیاهان دارویی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور نیز در زمینه اهمیت و ارزش اقتصادی گیاهان دارویی می گوید: گیاهان دارویی از مجموعه های ملی خارج شده و به مجموعه های جهانی تبدیل شده است و اعتقاد مردم به بحث استفاده از موادطبیعی به خصوص گیاهان دارویی دوباره  افزایش یافته است.

وی ادامه می دهد: کشورهای مختلفی سرمایه گذاری های زیادی در این خصوص کرده اند و ایران با تنوع آب و هوایی بالایی که دارد ، زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی برای آن فراهم است.

رضایی می افزاید: تحقیقات اولیه برای فرآوری گونه های گیاهی برای شناسایی ترکیب ها ، اسانس ها و عصاره ها در حد نانو در آزمایشگاههای مجهز تحقیقات موسسه انجام شده است .

اسانس گیری یکی از بحث هایی است که سرمایه گذاری کمتری روی آن انجام شده و پیشنهاد ما این است که از این روش ها  که در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع  طراحی شده ، استفاده شود و آمادگی همکاری برای طراحی تولید و ساخت را با علاقه مندان داریم.

به گفته وی بحث تجاری سازی یکی از اولویت های بخش تحقیقات گیاهان دارویی در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور است که یافته های علمی محققان و پژوهشگران را در اختیار علاقمندان به تولید قرار دهیم و با نشست های متنوع با دوستان در این زمینه سرمایه گذاران خوبی را جذب کنیم.

عملکرد اقتصادی با کشت دیم گیاهان دارویی 

دکترمحمد حسین لباسچی عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها در بخش تحقیقات گیاهان دارویی نیز کشت گیاهان دارویی را سبب احیای جنگلها و عرصه های طبیعی می داند و می گوید : گیاهان دارویی موردنیاز عرصه های  طبیعی است و با تولید انبوه گونه های مختلف آنها در مزارع، نیاز کارخانه ها و صنایع تامین می شود که فشار بر عرصه های طبیعی را کمتر خواهد کرد و در جهت  احیای مراتع ، جنگلها و حتی بیابانها موفق تر می شویم.

وی ادامه می دهد : عرصه های وسیع میلیون هکتاری کشور می تواند تحت کشت گیاهان دارویی در شرایط دیم قرار گیرد و عملکرد اقتصادی دیم کاری نمایان می شود که البته این امر نیازمند آموزش روش های جدید و سرمایه گذاری های خصوصی و دولتی برای برداشت اقتصادی از مزارع زیر دیم وسیع کشور است.

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها در بخش تحقیقات گیاهان دارویی با اشاره به برخی گونه های فراوان مقاوم به کم آبی از گیاهان دارویی می افزاید: گونه هایی مقاوم به کم آبی در کشور فراوان است و می تواند در شرایط دیم تولید اقتصادی داشته باشد مانند گونه های آویشن.

وی  می گوید: روش های فنی کشت دیم برای کشاورزان به خوبی صرفه دارد تا بتوانند اراضی کم بازده و شیب دار خود را زیر  پوشش گیاهی دهند  و ضمن برداشت محصول، اشتغالزایی هم می شود. 

به گفته لباسچی این گیاهان معمولاً چندساله است که یک بار کشت می شوند و با ریشه دوانی بسیار سریع در عرض یک تا دو سال می تواند از منابع آب زیرزمینی که ذخیره می شود  ، استفاده کند و عملکرد اقتصادی داشته باشد.

تحقیقات گیاهان دارویی در کشور برغم تاریخ و فرهنگ غنی ایرانی سابقه طولانی ندارد و حدود 30سال پیش جرقه های این موضوع در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور زده شد اما به صورت جدی تر از سال 1370 شناسایی و تحقیقات بر روی انواع گیاهان دارویی کلید خورده است.

استقبال مردم  از گیاهان دارویی از نظر میزان استفاده و تعداد فراورده های دارویی روز به روز در حال افزایش است و به طور کلی یک همصدایی با رویکرد همه مردم دنیا به سمت استفاده از ترکیبات طبیعی و محصولات گیاهی شکل گرفته است.

استفاده از انواع دم نوش ها و چای های انواع گیاهان دارویی یا استفاده از فراورده های گیاهی در محصولات آرایشی و بهداشتی ، مانند شامپو و کرم در میان مردم روز به روز بیشتر می شود و ارزش اقتصادی این نوع از گیاهان قابل توجه تر می شود.

در بحث صادرات نیز با اینکه سهم ایران در بازارهای جهانی در حد پتانسیل واقعی آن نیست اما می توان با اهلی و زراعی کردن گیاهان پر مصرف دارویی ، ایجاد شرایط یکنواخت و کنترل شده برای کشت ارگانیک ، جلوگیری از صادرات مواد خام گیاهی و فرآوری مواد خام گیاهان انحصاری و بومی در کشور ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر به ایجاد شغل ،درآمد بالا و ارزآوری هم کمک کرد.