- تقویت و حمایت از صنایع کوچک جزو اولویت ­ها و برنامه ­های راهبردی و توسعه اقتصادی کشور است.

- از 84 هزار واحد صنعتی دارای پروانه بهره برداری 78 هزار واحد صنعتی کوچک است.

- سهم صنایع کوچک از کل صنایع موجود تقریباً 93 درصد است.

- صنایع کوچک 45 درصد و سهم اشتغال صنعتی تنها 8 / 16 درصد سهم ارزش افزوده تولید را تشکیل می­ دهد. که این سهم معادل نصف متوسط عملکرد صنایع کوچک در دنیاست.

- سهم ارزش صادرات در صنایع کوچک تنها ۱۰ درصد است.

- بهره ­وری در صنایع کوچک به دلیل انعطاف پذیری بیشتر و امکان همراهی سریع­تر با تغییر الگوی تقاضای مصرف کنندگان در مقایسه با صنایع بزرگ بالاتر و بیشتر است.

پژوهش خبری صدا وسیما: در حال حاضر، حمایت از ایجاد و توسعه کسب و کارها و بنگاه­ های کوچک یکی از اولویت­ های اساسی در برنامه ­های توسعه اقتصادی اکثر کشورهای دنیاست. در کشور ما نیز جایگاه خاصی برای حمایت و توسعه صنایع کوچک در برنامه ­های کلان توسعه­ ای در نظر گرفته شده است. بنگاه ­های اقتصادی کوچک در ایجاد اشتغال، تولید، فراهم کردن بستر مناسب برای نوآوری و افزایش صادرات نقش مهمی دارند. از آنجایی که این بنگاه­ها انعطاف پذیری بالایی دارند کارآفرینی و خلاقیت بیشتری در آنها صورت می­ پذیرد.

مسائل و مشکلات حوزه تولید در سال‌های گذشته به کلاف سردرگمی تبدیل شده که باز کردن گره‌های کور این کلاف بسیار سخت شده است. در این میان، صنایع کوچک و متوسط با چالش‌های بیشتری مواجه هستند؛ به طوری که کمبود منابع مالی، تحریم‌ها، نامناسب بودن فضای کسب‌وکار و نداشتن قانون خاص حمایت از این بنگاه‌ها در تعطیلی یا نیمه‌تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک و متوسط اثر داشته است.

با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر اهمیت بنگاه های تولیدی کوچک در چارچوب اقتصاد مقاومتی خود دلیل محکمی بر سنگین­ تر شدن وظیفه رسانه ملی به ویژه معاونت سیاسی در پرداختن به این موضوع است. در همین راستا، گروه اقتصاد پژوهش خبری در ادامه سلسله نشست­ های کارشناسی خود در راستای تحقق اهداف مبنی بر " اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال" نشست کارشناسی خودر را در مورخ 09/ 05/ 96 به بحث درباره بررسی عملکرد سازمان صنایع کوچک در حمایت از تولید با حضور آقای فرشاد مقیمی، عضو هیئت مدیره و معاون برنامه ­ریزی سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران اختصاص داده است.

تاریخچه تشکیل سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران

در سال 1362 پس از ایجاد تغییرات در نظام صنعتی کشور، سازمان صنایع کوچک و نواحی صنعتی ایران با کلیه وظایف در وزارت صنایع ادغام گردید و به منظور ایجاد هماهنگی و استفاده مطلوب از امکانات شهرک‌های صنعتی و ایجاد هر چه بیشتر امکانات زیربنایی و ارائه خدمات ضروری برای متقاضیان ایجاد واحدهای صنعتی، قانون« شرکت شهرک‌های صنعتی ایران» تصویب شد. نزدیک به دو دهه « شرکت شهرک‌های صنعتی» برای ایجاد بیش از 400 شهرک صنعتی اقدام کرد و در ابتدای برنامه سوم پس از ادغام وزارتخانه‌های صنایع و معادن قبلی،«سازمان صنایع کوچک» تشکیل و در سال 84، وظایف اجرایی آن به شرکت شهرک‌های صنعتی ایران سپرده شد و عملاً « سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران» از شهریور 1384 فعالیت خود را آغاز کرد و در نهایت براساس مصوبه شماره 877/ 469 مورخ 17/ 1/ 1390 مجلس شورای اسلامی، سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران به عنوانسازمان توسعه‌ایتعیین شد.^([1]) و زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه­های توسعه بنگاه‏های کوچک کشور و ایجاد زیرساخت‏های صنعتی، مشغول فعالیت می­باشد.

در حال حاضر 31 واحد تابعه استانی بعنوان بازوان اجرایی سازمان در سراسر کشور مشغول خدمت­رسانی به صاحبان صنایع و کار آفرینان داخل و خارج از شهرک­ها و نواحی صنعتی کشور هستند.

صنایع کوچک در ایران

بنا به تازه‌ترین تعریف سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، صنایعی که شاغلان آن تا 49 نفر باشند، صنایع کوچک و صنایعی که بین 50 تا 99 نفر باشند صنایع متوسط و بالای 100 نفر کارکن داشته باشد صنایع بزرگ به حساب می­ آیند. اما آنچه که اداره آمار بانک مرکزی به عنوان طبقه‌بندی واحدهای صنعتی در نظر می‌گیرد، واحدهای با کمتر از ۱۰ نفر شاغل «صنایع خرد»، ۱۰ تا ۴۹ نفر «صنایع کوچک»، ۵۰ تا ۹۹ نفر «صنایع متوسط» و بالاتر از ۱۰۰ نفر شاغل، «صنایع بزرگ» نامیده می‌شوند.

در دو دهه اخیر صنایع کوچک در ایران رشد چشمگیری داشتند؛ زیرا بهره‌وری در آنها به دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر و امکان همراهی سریع‌تر با تغییر الگوی تقاضای مصرف‌کنندگان در مقایسه با صنایع بزرگ بالاتر و بیشتر است.

طبق آخرین آمار رسمی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، بالغ بر 84 هزار واحد صنعتی دارای پروانه بهره ­برداری درکشور وجود دارد که 78 هزار واحد صنعتی کوچک می ­باشند. و به تعبیر دیگر سهم صنایع کوچک تقریباً 93 درصد از کل صنایع موجود و حدود ۴۵ درصد سهم کل اشتغال صنعتی را تشکیل می­ دهند. اما سهم ارزش افزوده تولید صنایع کوچک 8/ 16 درصد، معادل نصف متوسط عملکرد صنایع کوچک در دنیاست و سهم ارزش صادرات در صنایع کوچک تنها ۱۰ درصد است.

عملکرد ضعیف صنایع کوچک در ایران به‌طور عمده به شرایط نامطلوب این واحد‌های تولیدی در چندسال اخیر و پس از تحریم­ های بین المللى علیه اقتصاد ایران باز می‌گردد. با وجود اجرایی شدن برجام و رفع برخی از محدودیت‌ها در حوزه تجاری، شرایط بنگاه‌های صنعتی کوچک همچنان به گونه‌ای است که اگر بانک‌ها به صنایع کوچک تسهیلات ندهند، هر روز یک واحد تولیدی در کشور تعطیل می‌شود.

در شرایطی که تاثیر برجام همچنان در بنگاه‌های کوچک دیده نشده و بنگاه‌های کوچک موفق به جذب سرمایه‌ مورد نیاز خود نیستند، بسیاری از کارشناسان و صاحبان صنایع، حمایت دولت برای رفع مشکل نقدینگی صنایع کوچک را علاوه بر رفع مشکلات این واحد‌های صنعتی، افزایش تولید، ایجاد اشتغال جدید و جلوگیری از افزایش بیکاری، راهی برای خروج از رکود بنگاه­ های کوچک و در مجموع خروج از رکود کل اقتصاد کشور می‌دانند.

جایگاه صنایع کوچک در اقتصاد مقاومتی

با توجه به اینکه یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی تقویت تولید داخلی است و بخش صنعت نقش تعیین کننده­ای در تحقق این سیاست دارد. در این میان صنایع کوچک نقش مهمی در تولید و اشتغال کشور ایفا می‌کند. از این‌رو، بخش صنایع کوچک سهم چشمگیر و ظرفیت‌های بسیار بالایی در اقتصاد کشور دارد، یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصاد برای دستیابی به رشد پویا و ارتقای شاخص‌های اقتصاد مقاومتی است؛ زیرا این حوزه در زنجیره اقتصادی کشور رابط بخش‌های دیگر دانسته می‌شود و رشد و رونق در این بخش به سایر بخش‌ها تسری می‌یابد.

با توجه به اینکه هدف اصلی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های اقتصادی است، این بخش نقش چشمگیری در دستیابی به اهداف تعیین شده دارد. در حال حاضر که کشورهای جهان به خصوص اقتصادهای نوظهور در حال حرکت به سمت صنعتی شدن با استفاده از فناوری‌های جدید هستند، بخش صنایع کوچک می‌تواند با استفاده از دانش فنی و پیاده‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور شرایط دستیابی به این هدف را فراهم سازد. از سوی دیگر، حوزه صنایع کوچک می‌تواند با گسترش فعالیت‌ها و پرداخت بهتر مالیات به نظام اقتصادی کشور، در کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی نقش مهمی ایفا کند، چرا که این بخش از جنبه‌های مختلفی باعث رونق در تمام فعالیت‌های اقتصادی کشور خواهد شد که این موضوع موجب افزایش درآمدهای مالیاتی در تمام بخش‌های اقتصادی می‌شود. در نتیجه توجه و اهتمام بیشتر به بخش صنعت کشور در مجموع کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی را که از اصلی‌ترین اهداف اقتصاد مقاومتی است، به دنبال خواهد داشت. به‌علاوه بخش صنایع کوچک با توجه به ظرفیت‌های قابل توجهی که در زمینه استفاده از دانش فنی موجود و افزایش تولید دارد، نه‌تنها می‌تواند بهره‌وری این بخش را در کوتاه‌مدت افزایش دهد، بلکه با فراهم‌سازی رونق در اقتصاد می‌تواند حرکت چرخ‌های تولیدی بخش‌های دیگر را بیش از پیش سرعت بخشد و بهره‌وری در آن بخش‌ها را نیز افزایش دهد.

مهم ترین اقدامات سازمان سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران برای توسعه صنایع کوچک

1- به بهره برداری رسیدن 39،536 واحد صنعتی با اشتغال 798،387 نفر و سرمایه­ گذاری 823،314 میلیارد ریال و راه اندازی مجدد 4124 واحد صنعتی به بهره برداری رسیده غیرفعال با اشتغال 57460 نفر.

2- پرداخت 3173 میلیارد ریال تسهیلات از محل کمک­ های فنی و اعتباری و اجرای طرح نوسازی در قالب 1449 قرارداد و اشتغالزایی 29423 نفر.

3- فعالیت 1023 واحد صنعتی صادراتی در شهرک ها و نواحی صنعتی با میزان صادرات 1/ 8 میلیارد دلار.

4- فعالیت 201 سرمایه‌گذار خارجی با اشتغال 15785 نفر و سرمایه گذاری 2017 میلیون دلار.

5- اتمام 74 پروژه خوشه صنعتی در دست اجرا و اتمام 156 پروژه امکان سنجی توسعه خوشه ­ای؛

6- تشکیل 46 شرکت مدیریت صادرات و 56 کنسرسیوم صادراتی

7- روش­ های نوین تامین منابع مالی : از قبیل تاسیس صندوق­ های جسورانه و بورس صنایع کوچک(فرابورس): معرفی واحدهای صنعتی به شرکت فرابورس ایران به منظور بررسی جهت پذیرش در بازار سرمایه.

8- ایجاد شهرک­ های فناوری با هدف ایجاد زیر ساخت مناسب شامل امکانات فیزیکی و خدمات نرم افزاری به منظور توسعه فناوری و ارتقا توان رقابت­ پذیری واحدهای صنعتی و همچنین حمایت از واحدهای فناور و دانش بنیان، ایده ­های کارآفرینانه و تجاری سازی نتایج تحقیقات و همچنین بستر مناسب تحقیق و توسعه و تسهیل فعالیت متخصصین و محققین، با استناد به موارد قانونی، مطالعات ایجاد شهرک های فناوری به طور جدی از سال 78 در دستور کار سازمان و شرکت های استانی منتخب قرار گرفت.

· لیست شهرک‌های فناوری

.شهرک فناوری صنایع غذایی و بیوتکنولوژی شمال شرق کشور (در مجاورت شهر مشهد)؛

.شهرک فناوری قطعات خودرو در مجاورت شهر تبریز؛

.شهرک فناوری صنایع غذایی و الکترونیک ارومیه؛

.شهرک فناوری اصفهان در مجاورت شهر اصفهان؛

.شهرک فناوری صنایع شیمیایی و پتروشیمی درمجاورت شهر شیراز؛

.شهرک فناوری تجهیزات نوین ساختمانی همدان؛

.شهرک فناوریIT تهران ؛

9- ایجاد مراکز خدمات فناوری و کسب و کار شامل راه‌اندازی و بهره برداری از 34 مرکز خدمات فناوری و کسب و کار، استقرار 570 مشاور و هدف از تأسیس این مراکز کمک به ارتقای دانش ارائه دهندگان خدمات کسب‌ وکار و کار‌های تولیدی به منظور رقابت در عرصه جهانی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در بخش‌های تولیدی در سطح کشور است.

10- برگزاری 20475 دوره آموزشی برای 549،649 نفر از شاغلین واحدهای صنعتی؛ و برگزاری 2834 تور صنعتی برای 66298 نفر؛

11- بهره ­گیری از خدمات بورس کالا از قبیل :

الف: بازارهای معاملات کالایی؛ شامل خرید مواد اولیه مورد نیاز و عرضه محصولات.

ب: بازارهای معاملات مشتقه که با دو هدف ارائه ابزار مدیریت ریسک و تامین مالی ایجاد شده است.

12- راه‌اندازی مرکز مبادله فناوری ایران و کره جنوبی؛

به دنبال انعقاد تفاهم نامه همکاری فی مابین سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران و سازمان صنایع کوچک کره جنوبی (SMBA) و با هدف کمک به ارتقای فناوری بنگاه ­های کوچک و متوسط و مبادله فناوری با کشور کره جنوبی مرکز مبادله فناوری ایران و کره جنوبی ایجاد گردید.

· اقدامات انجام شده:

- آموزش 50 مشاور ایرانی توسط طرف کره‌ای به جهت چگونگی شناسایی و مستندسازی نیازهای فناورانه بنگاه ­های کوچک و متوسط؛

- مستند سازی و شناسایی 36 نیاز فناورانه؛

- تائید 17 طرح توسط طرف کره‌ای.

13- انعقاد تفاهم‌نامه‌های داخلی و خارجی ؛

مهم ترین چالش ­ها و موانع پیش روی سازمان

.عدم تامین تسهیلات مورد نیاز جهت اجرای برنامه ­های حمایتی صنایع کوچک؛

.عدم همکاری بانک­ ها در پرداخت تسهیلات مورد نیاز واحدهای صنایع کوچک کشور؛

.با عنایت به تبصره 8 ماده 1 قانون تسهیل اعطای تسهیلات بانکی، متاسفانه دفترچه قرارداد شهرک ها و نواحی صنعتی توسط بانک ­ها بعنوان وثیقه پذیرش نمی­ شوند؛

.چالش ها و موانع موجود در پیاده سازی قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک‌ها و نواحی صنعتی:

.عدم تمایل جدی صنعتگران جهت تاسیس شرکتهای خدماتی و کاهش واحدهای فعال؛

.عدم توان مالی شرکت های خدماتی و هزینه بالای نگهداری شهرک ها و نواحی صنعتی مشمول قانون؛

.نگرانی بابت عدم همکاری برخی از دستگاه های اجرایی خدمات­ رسان ؛

راهکارهای رفع موانع و چالش­های اصلی توسعه صنایع کوچک

- تصویب قوانین خاص در راستای توسعه صنایع کوچک؛

- تامین منابع مالی مناسب ( سرمایه ثابت و در گردش) صنایع کوچک ؛

- حمایت از لایحه ایجاد بانک توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط

- تقویت صندوق ضمانت سرمایه ­گذاری صنایع کوچک ( از طریق افزایش سرمایه)؛

- همکاری جمعی و هم افزایی واحدهای صنعتی کوچک در تامین مواد اولیه؛

- توسعه مدل­ های همکاری صنایع کوچک و بزرگ از قبیل توسعه پیمانکاری فرعی و ...؛

- حمایت و کمک­ های سخت افزاری و نرم افزاری از تحقیق و توسعه در صنایع کوچک ( مثل شبکه سازی در تحقیق و توسعه و ...)؛

- تخصیص مبلغ حدود 40000 میلیارد ریال توسط بانک‌ها و موسسات مالی جهت تکمیل و به بهره‌برداری رسیدن طرح‌های بالای 60 درصد پیشرفت؛

- افزایش زمان بازپرداخت سرمایه در گردش واحدهای صنعتی کوچک و متوسط از یک سال به دو سال با لحاظ 6 ماه تنفس؛

- اختصاص 20 درصد از تسهیلات بانکی به بنگاه های کوچک و متوسط با توجه به سهم ارزش افزوده SME ها در GDP؛

- رفع مشکلات اجرایی مالیات بر ارزش افزوده در راستای برطرف کردن موانع تولید؛

- اصلاح جزء 2 بند (ب) ماده 6 قانون برنامه ششم توسعه؛

- اجرای درست خصوصی سازی در راستای کاهش قیمت تمام شده؛

- ارتقاء فناوری و اولویت دادن در پرداخت تسهیلات اعتباری برای خرید فناوری‌های نوین؛

جمع بندی

به نظر می رسد عملکرد سازمان صنایع کوچک، با اقدامات مفیدی که در سال 95 و چهار ماه اول سال96 انجام داده ، کارنامه موفقی بوده است. از مهم ترین اقدامات انجام شده می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

ایجاد شهرک ها و نواحی صنعتی جدید و شهرک های فن آوری، واگذاری زمین های جدید، اخذ سند ثبتی و تفکیکی، تامین آب و برق و گاز، سرمایه­ گذاری های جدید، تسهیلات و حمایت­ های مالی، حمایت صادراتی، تفویض اختیارات به استانها، حذف قوانین اضافی و بی­مورد، ایجاد خوشه­ های صنعتی، ایجاد مدیریتی [2]HSE، برگزاری دوره ­های آموزشی مختلف، بازدیدهای میدانی و از نزدیک شاهد بر مشکلات صنعت­گر جاهای مختلف کشور، و ....

کمک ­های شایانی به واحدهای راکد و در حال تولید شده که نتیجه آن را می­توان با توجه به آمار و ارقام و کاهش مشکلات و موانع پیش روی تولید در کشور احساس کرد. هرچند که این اقدامات هنوز فاصله زیادی تا وضعیت مطلوب و رونق تولید دارد ولیکن قدم های بسار مهم و مطلوبی است که توسط این سازمان برداشته شده است.

پژوهش خبری // علی قنبری شیرسوار